4. نشاط درون‏زا - نشاط برون‏زا

عوامل متعدد و متنوعی می‌‏توانند مستقیم یا غیرمستقیم در ایجاد انگیزه‌ی تحصیلی و نشاط علمی اثرگذار باشند و می‏‌توان این

عوامل را براساس معیارهای گوناگون، دسته‏‌بندی کرد.

یکی از مهم‌ترین تقسیم‏‌بندی‏ها در این زمینه که ثمره‌ی عملی مهمی دارد، تقسیم عوامل انگیزه‏‌بخش به دو دسته‌ی کلی درون‏زا و

برون‏زاست. براین‌اساس برخی از عواملی که می‌‏توانند انگیزه‌ی کار علمی را در ما افزایش دهند، در وجود خود ما ریشه دارند و برخی

دیگر، توسط عاملی بیرونی به مدد ما می‏‌آیند. به دیگر عبارت، گاه ممکن است محیط و اتفاقات پیرامونی و نیز اطرافیان ما و

رفتارهایشان در ما اثر مثبت بگذارند و گاه ممکن است نشاط علمی ما معلول توجه به بینش‌ها، استعدادها، مهارت‌ها و رفتارهای خود

ما باشد.

اما آنچه ثمره‌ی این تقسیم را نمایان می‏‌کند، میزان توجه و تکیه‌ی ما به هریک از این دودسته عامل است. اینکه در مسیر رشد علمی

خود، بیشتر بر سرمایه‌‏های درونی خود تکیه و تمرکز کنیم یا به امکانات و ظرفیت‏‌های محیط و اطرافیان؟ آیا کارآمدی این دو، به یک

اندازه است یا یکی بر دیگری اولویت دارد؟ آیا می‏‌توان یکی را اصل و دیگری را فرع قرار داد؟

روشن است کسی که خود را به عوامل بیرونی وابسته می‏‌کند و همواره برای نشاط و تحرک، معطل انگیزه‌‏بخشی این عوامل است،

خود را به اموری معلق کرده است که از اختیار او خارج‌اند؛ اموری که اصل وجود و کم و کیفشان دست انسان نیست. پس به‌طورقطع

برای سامان‌دادن به یک حرکت مستمر و پرانرژی هرگز نمی‏‌توان حساب جدی روی آنها باز کرد. در ثانی کسی که همیشه برای

حرکت، به عوامل محیطی نیاز دارد، به‌تدریج اراده‌‏اش ضعیف می‌شود و کم‏‌کم توان و انگیزه‌ی حرکت را از دست خواهد داد.

ازاین‌رو برای کسب انگیزه‌ی تحصیلی و تقویت آن، باید ویژگی‌‏ها و داشته‌‏های درونی خود را اصل قرار دهیم تا به چشمه‌ی درون‏زای

نشاط و انگیزه در وجود خود دست یابیم و عوامل بیرونی را به عنوان فروعی که به اصل مدد می‌‏رسانند، مورد توجه قرار دهیم.

5. تشنگی

علم، آبی است گوارا برای کام تشنه‏‌ی جان؛ و تا زمانی‏که عطش کشف مجهولات در جان انسان هست، او را به علم‌‏آموزی فرا می‏‌خواند.

ماندگارترین انگیزه‌‏ها و شاداب‌‏ترین نشاط‌ها در مسیر تحصیل، آن است که برآمده از این احساس نیاز واقعی انسان باشد؛ نیازی که

ریشه در فطرت کمال‏‌جوی انسان دارد.

اگر طالب علم می‏‌خواهد رهروی ثابت‏‌قدم در مسیر علم‏‌آموزی باشد، باید این تشنگی را در جان خویش حفظ کرده و پرورش دهد. چه

زیبا سرود آن حکیم رومی که «آب کم جو، تشنگی آور به دست»

اما برای حفظ و تشدید این عطش، چه بایدکرد؟

از آنجا که تشنگی علمی، برخاسته از فطرت انسان است، لذا راهکارهای پیشنهادی برای حفظ و تقویت آن نیز باید با جان انسان مرتبط

شود و با شکوفا کردن فطرت و زدودن غبار از آینه‌‏ی جان، این گرایش فطری را جلا و تجلا بخشد.

باید اذعان کرد در این زمینه نیز تقوا، یکی از مهم‌ترین عوامل است؛ گناه، غباری است که بر صفحه پاک فطرت می‌‏نشیند و فرصت

تجلی تام و تمام را از این گوهر الهی می‏‌گیرد. پس اثر مستقیمی در میزان تمایل انسان به کسب علم و خصوصاً کسب معارف الهی و

دینی دارد. از جمله عوامل دیگر، می‌‏توان به اخلاص در تحصیل علم و توجه به معارف معرفت نفس، اشاره کرد.

ناگفته نماند برای درک عوامل و راهکارهای جوانحی و باطنی کسب علم، مطالعه حدیث شریف «عنوان بصری» بسیار راهگشا است.

حضرت صادق - علیه‏ السلام - در این بیان نورانی، رهروان راه علم را اولاً به جست‌وجو و یافتن حقیقت عبودیت؛ به کار بستن علم و

طلب فهم از خداوند دعوت می‌‏کنند. توصیه‏‌های حضرت در این حدیث شریف، در افزایش انگیزه و نشاط علمی نیز بسیار اثرگذارند.

ادامه دارد…….

خدایا ! من همانم که گاه خندانم، و گاهی گریان.

گاه شکرگزارم، و گاهی درحال گله کردن.

گاه بنده ی توام، و گاهی بنده ی خویش!

خدای همیشگی ام! من مبتلا به گاه و بی گاههای همواره ام، بیماری نامتعادل که همیشه به

نسخه ی طبیب خویش عمل نمی کند!

اسیر خویشتنم؛

و گاه و بی گاههای اسارت گونه ام مرا در برگرفته است…

معبود آزاده ام!

بندهای گاهها و بی گاههای زندان تنم را… از هم جدا كن!

مرا به آغوش خویش دعوت كن! که تشنه ترینم به آن…

تمام این گاه و بی گاههای مدامم را، ببخش…

به حق خدایی همیشه پایدارت!

الهی آمین…

الف ــ صفای اندیشه

امام علی (علیه السلام ): هر کس خوراکش کم باشد، اندیشه اش صفا می یابد. (غرر الحکم، ح 8462 ،عیون الحکم و الواعظ ،ص456

،ح 8236)

ب ــ فروغ دل

پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله ): اگر کسی خوراک خود را کم کند، درونش از نور سرشار می گردد. (الفردوس،ج1، ص290 ،ح1138

عن أبی هریرة، کنز العمّال، ج15، ص 244،ح40772)

پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله ): اگر کسی می خواهد خود را از دام شیطان رها کند، باید چربی اضافی بدن خود را با کم خوردن غذا

از بین ببرد، زیرا در این صورت می تواند به حضور فرشتگان نائل شود و به آنچه نزد خداست، صحیح و فراوان بیندیشد.

ج ــ رهایی از شیطان

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله ): هر کس، از این خرسند می شود که خویش را از ابلیس برهاند، باید گوشت و چربی خود را با کم

خوری، آب کند؛ چرا که با کم خوری، حضور فرشتگان و فراوان اندیشیدن در آنچه نزد خداوند است، را به دست می آورد. (الفردوس،ج3،

ص536،ح5672عن ابن عبّاس)

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله ): با کمی خوراک و نوشیدنی، با نفس خویش جهاد کنید تا فرشتگان بر شما سایه بگسترند و شیطان

از شما بگریزد. (تنبیه الخواطر،ج2،ص12)

پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله ): دوست داشتنی ترین شما نزد خداوند، کم خوراک ترین و سبک بدن ترین شماست.

د ــ در آمدن به ملکوت آسمان ها

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله ): پشمینه بپوشید و میان بر بندید و به گنجایش نیمه ی شکم بخورید تا به ملکوت آسمان ها در آیید.

(مکارم الأخلاق، ج1، ص252،ح750)

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله ): هر کس شکمش پُر باشد، به ملکوت آسمان ها و زمین راه نمی یابد. (تنبیه الخواطر،ج1، ص100عن

ابن عبّاس)

ه ــ تقرب به درگاه خداوند

پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله ): کاستن از خوراک، نزد خداوند، جایگاهی والا دارد. (تنبیه الخواطر،ج2، ص119)

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله): دوست داشتنی ترین شما نزد خداوند، کم خوراک ترین و سبک بدن ترین شماست. (کنز

العمّال،ج15،ص261،ح40869)

امام صادق (علیه السلام ): نزدیک ترین حالت بنده به خداوند، هنگامی است که شکم وی، سبک باشد. (الکافی، ج6، ص269،ح4)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله ): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا می یابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد،

تنش بیمار و دلش سخت می گردد.

و ــ مجموعه ای از منافع کم خوری

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله ): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا می یابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد،

تنش بیمار و دلش سخت می گردد. (بحارالأنوار، ج66، ص331، ح5)

امام علی(علیه السلام ): بر شما باد میانه روی در خوردنی ها؛ چراکه این کار، از اسراف دورتر است و مایه سلامت بیشتر تن می

گردد و در پرستش، بیشتر یاری می رساند. (غررالحکم، ح6153، عیون الحکم والمواعظ، ص341، ح5833)

مصباح الشریعة ــ درحدیثی که به امام صادق (علیه السلام )منسوب است ــ : کم خوری، در میان هر طایفه ای، ستوده است؛ زیرا

منفعت باطن و ظاهر، در آن است. (بحار الأنوار،ج66، ص337،ح33)

امام علی علیه السلام فرمود: آيا آزاد مردى نيست كه اين نيم خورده دنيا

را به اهل دنيا واگذارد؟! براى وجود شما قيمتى جز بهشت نيست، آن را

جز به بهشت نفروشيد

نهج البلاغه / ترجمه انصاريان 889

ولادت عبد صالح خدا « رجبعلی نکوگویان » مشهور به « جناب شیخ » و « شیخ رجبعلی خیاط » در سال 1262 هجری شمسی، در شهر

تهران دیده به جهان گشود. پدرش « مشهدی باقر » یک کارگر ساده بود. هنگامی که رجبعلی دوازده ساله شد پدرش از دنیا رفت و

رجبعلی را که از خواهر و برادر تنی بی بهره بود، تنها گذاشت.

از دوران کودکی شیخ بیش از این اطلاعاتی در دست نیست. اما او خود، از قول مادرش نقل می‌کند که:

« موقعی که تو را در شکم داشتم شبی [ پدرت غذایی را به خانه آورد] خواستم بخورم دیدم که تو به جنب و جوش آمدی و با پا به

شکمم می‌کوبی، احساس کردم که از این غذا نباید بخورم، دست نگه داشتم و از پدرت پرسیدم….؟ پدرت گفت حقیقت این است که

این ها را بدون اجازه [از مغازه ای که کار می‌کنم] آورده‌ام! من هم از آن غذا مصرف نکردم. »

این حکایت نشان می‌دهد که پدر شیخ ویژگی قابل ذکری نداشته است. از جناب شیخ نقل شده است که:

« احسان و اطعام یک ولی خدا توسط پدرش موجب آن گردیده که خداوند متعال او را از صلب این پدر خارج سازد. »

شیخ پنج پسر و چهار دختر داشت، که یکی از دخترانش در کودکی از دنیا رفت.

از دیدگاه طب سنتی افراد با مزاج گرم برون‌گرا و اجتماعی هستند و باید در مصرف برخی غذاها مثل ماکارونی و فست فود باید پرهیز

داشته باشند.

گرم مزاجان دو گروه هستند:

در طب سنتی و در گروه افراد با مزاج گرم دو نوع تقسیم‌بندی وجود دارد. گروهی از افراد دارای طبع گرم و تر هستند که در گروه طبع

بهاری یا دموی قرار می‌گیرند و گروهی مزاج گرم و خشک دارند که به گروه صفرا مزاج‌ها مشهورند.

مزاج دموی یا گرم و تر

افراد با مزاج گرم و تر یا دموی دارای حجم خون بالایی هستند اشتهای زیادی برای غذا خوردن دارند و به همین دلیل معمولاً دارای

اضافه‌وزن و چاقی هستند و رنگ چهره آن‌ها متمایل به قرمز است. این افراد از نظر شخصیتی، روحیه‌ای مهربان و برون‌گرا دارند و بسیار

اجتماعی هستند و چون مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته‌های مغزی هستند باید از غذاهایی با طبع لطیف برای

کاهش غلظت خون خود استفاده کنند.
افرادی که دارای مزاج گرم و تر یا دموی هستند بهتر است غذاهای نشاسته‌ای کمتر بخورند و مصرف فست‌فود و سرخ‌کردنی و

غذاهای تند و پرادویه برایشان خوب نیست.

مصرف خاکشیر، تخم ریحان، سوپ یا آش جو، نان جو، برگ زردآلو، هلو و انجیر برای این افراد مناسب است اما باید مصرف آب یخ،

نوشابه، تخم‌مرغ، بادنجان، نوشیدنی همراه با غذا، ترشی، سرکه، سیر و چای را کم کنند.

خوراکی‌های مناسب برای مزاج گرم و تر

لبنیات: کشک، قراقروت.

حبوبات: باقلا خشک، برنج، جو، ذرت، عدس، ماش، ارزن.

سبزیجات: گشنیز، ریواس، ترشک.

میوه‌ها: آلبالو، انارترش، ازگیل، بالنگ، تمرهندی، زالزالک، زرشک، زیتون، زغال‌اخته، سنجد، غوره، گریپ‌فروت، لیموعمانی، نارنج.

فرآورده حیوانی: گوشت گاو، گوشت بز، سیرابی، قلوه گوسفند.

توت و بذرها: بارهنگ، تمشک، شاه‌توت.

ادویه‌ها و چای‌های سنتی: قهوه، نشاسته.

مغزهای گیاهی: بلوط، شاه دانه، شاه‌بلوط.

مواد فرآوری شده: سرکه.

نکاتی را که باید در زندگی روزمره رعایت کنید: (مزاج گرم و تر)

1- از غذاهای با فیبر بالا استفاده نمایید تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشید.

2- انجام حجامت سالی 2 الی 3 بار برای شما خیلی مفید می‌باشد.

3- کم خوری و استفاده از غذاهای کم‌کالری و ساده، بخصوص در ماه‌های گرم سال برایتان مفید است.

4- بهتر است از مصرف زیاد ادویه‌های تند و انواع شور، گوشت زیاد، غذاهای نشاسته‌ای (ماکارونی، برنج، سیب‌زمینی) و گرمی جات،

پرهیز کنید.
5- خوردن آب و چای را حتی‌المقدور با چند قطره آب لیموشیرین تازه همراه کنید.

6- هر روز 15 الی 30 دقیقه پیاده‌روی و یا دویدن صبحگاهی داشته باشید.

7- شش تا هفت ساعت خواب در شبانه‌روز برای شما کافی می‌باشد.

غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف مستمر یا زیاده‌روی در آن‌ها برای افراد با مزاج گرم و تر مناسب نیست:

گوشت‌ها و غذاها: گوشت گوسفند، بره، بوقلمون، جگر، اردک، تخم اردک و مرغابی، رشته‌فرنگی، ماکارونی، کیک‌ها و بیسکویت‌ها

سبزیجات: زیتون، زنجبیل تازه، پیاز، سیر، نعناع، شوید

آجیل و میوه‌جات: خرما، انبه، بادام، پسته، موز، فندق، انجیر، انگور

دانه‌ها و حبوبات: گندم

روغن‌ها: روغن کرچک، روغن‌زیتون، روغن آفتابگردان

ادویه‌جات: فلفل سیاه، فلفل سفید، زنجبیل خشک‌شده، رازیانه، آویشن

نوشیدنی‌ها و شیرین‌کننده‌ها: عصاره انبه، آب انگور، آب گرم، عسل، شکر، نمک، چای‌های گیاهی با طبع گرم و اغلب غذاهای شور و

شیرین

3. چشمه‌ی جوشان خودباوری

بی‌‏شک یکی از کارآمدترین رهیافت‌ها برای ایجاد نشاط علمی، و بلکه محور عوامل درون‌‏زای انگیزه و نشاط، تقویت خودباوری در

شخصیت طلبه است. طلبه‏‌ای که به خودباوری می‏‌رسد، در خود دارایی‌‏هایی می‏‌یابد که هم او را به حرکت در مسیر کمال فرا

می‏‌خوانند و هم افق‏‌های متعالی و گسترده‌‏ای را پیش رویش ترسیم می‏‌کنند. به‌راستی چه احساس و بینشی برانگیزاننده‏‌تر و

نشاط‌‏بخش‌‏تر از اینکه طلبه خود را برای سفری نورانی به سوی بلندترین قله‌‏های کمال علمی و معنوی، توانمند و آماده یابد؟

حال باید دانست که خودباوری برای طلبه، در سه ساحت قابل طرح است: خودباوری دینی، خودباوری صنفی و خودباوری شخصی.

طلبه‌‏ای که به خودباوری دینی می‌‏رسد، دین اسلام را یگانه راه سعادت دنیوی و اخروی بشر می‏‌داند و باور دارد که اسلام می‌‏تواند در

تمامی عرصه‏‌ها، پاسخ‌گوی نیاز انسان امروز باشد. خودباوری صنفی نیز بدین معناست که طلبه، جایگاه بی‌‏بدیل حوزه را در استمرار

نهضت انبیا و اولیای الهی بشناسد و به توانمندی حوزه در امتدادبخشی به این نهضت، باور داشته باشد و تراث علمی حوزه را در این

راستا، کارآمد بداند.

بعد خودباوری شخصی نیز چنین تقریر می‌‏شود که طلبه، خود را برای تحقق آرمان‌های دین و رسالت‏‌های روحانیت، عنصری توانمند و

کارآمد بداند.

اگر طلبه در این سه ساحت به خودباوری برسد، به چشمه‌ی جوشانی از انگیزه‌‏بخشی و نشاط‏آفرینی در میان اطرافیان خود تبدیل

خواهد شد.

مقام معظم رهبری نیز مسأله‌ی خودباوری را با چنین تعابیری مورد توجه قرار داده‌‏اند: «حوزه و فضلای حوزه و محصل حوزه، بایستی به

اعتماد به نفس علمی برسند و اتکا به نفس داشته باشند. این خیلی اهمیت دارد». [١]

[1] بیانات در جمع فضلای حوزه در مدرسه‌ی فیضیه 2/8/89

ادامه دارد ………….

الهی!خواندی تاخیر کردم.فرمودی،تقصیر کردم.عمر خود بر باد کردم و بر تن

خود بیداد کردم.اگر گوییم ثنای تو گوییم.اگر جوییم رضای تو جوییم.

الهی!گفتی کریمم،امید بدان تمام است.تا کرم تو در میان است،نا امیدی

حرام است.