زادگاه و خانواده

نام سيد رضي «محمد» كنيه‎اش «ابوالحسن» ملقبت به «سيد رضي» يا «شريف رضي» بود كه در سال 359 ق. در بغداد به دنيا آمد و در سال 406 ق. در سن 47 سالگي از دنيا رحلت فرمود.
خاندان سيد رضي يكي از خاندان‎هاي بزرگ علمي و ديني و پارساي شيعة اماميّه است كه نسبش به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ مي‎رسد.

ادامه »

پس از شناخت روحیات و زمینه‌های فراهم دوران نوجوانی مانند:
الف- علم خواهی
ب- تربیت‌پذیری
ج- دوراندیشی
د- تفکر و اندیشه هدفدار
ه- شکل‌گیری شخصیت اجتماعی
باید تلاش کرد تا از زمینه‌های آماده، و روحیات مناسب نوجوانی برای «خودسازی» و «تربیت خویش» حداکثر استفاده را برد.
و با آگاهی و دوراندیشی به بازسازی فکر و جان و روان خود همت کرد.
زیرا تمام اصلاحات اجتماعی، و انواع سازندگی‌ها، از فرد آغاز می‌شود.
من باید خود را بسازم.
تو باید خود را بسازی و تربیت کنی.
تا جامعه که تشکیل شده از فرد، فرد انسانهاست ساخته شود.

معیار خودسازی

قال علی علیه‌السلام:
«کفاک ادبا لنفسک اجتناب ما تکرهه من غیرک»
(در تربیت خویشتن این کافی است که آنچه بر دیگران نمی‌پسندی
انجام ندهی) .حکمت 412 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.
اگر افراد جامعه، خود را تربیت کنند، جامعه نیز ساخته می‌شود، و مفاسد اجتماعی و انحرافات اخلاقی به تدریج نابود می‌گردند.

راه خودسازی

امام پس از طرح ضرورت خودسازی به راههای خودسازی می‌پردازد، و روش تربیت نفس، و راه خویشتن‌داری را می‌شناساند، و رهنمود می‌دهد که منتظر دیگران نباش، تربیت و خودسازی را با تلاش و کوشش از خود آغاز کن
 قال علی علیه‌السلام:
«و اکرم نفسک عن کل دنیه»
(نفس خویش را از هرگونه کارهای پستی دور نگهدار). نامه‌ی 86/31 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.

از آن جوانان و نوجوانان است
و آینده را نوجوانان و آینده‌سازان تغییر می‌دهند، می‌سازند
به رشد و کمال مطلوب می‌رسانند.

ضرورت آینده‌نگری

حال اگر نوجوانان در آینده‌ی جامعه و خود نقش دارند آیا می‌توانند بدون آینده‌نگری صحیح، نقش سازندگی خود را تحقق بخشند؟
و برای بهسازی آینده تلاش موثر داشته باشند باید به نوجوانان آموخت که:
نسبت به آینده درست بایندیشند.
و فراوان فکر کنند.
که امام در نصیحت به فرزندش امام مجتبی فرمود:
قال علی علیه‌السلام:
«و ابلغ فی عواقب الامور نظرا»
(کسی را انتخاب کن که از دیگران بیشتر به آینده می‌نگرد). نامه‌ی 74/53 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.

ضرورت آمادگی برای آینده

امام علیه‌السلام پس از طرح ضرورت «آینده‌نگری» به یک حقیقت عمومی اشاره می‌فرماید که در سن نوجوانی، و جوانی و سپس پیری وجود دارد، و آن درست اندیشیدن نسبت به آینده‌ی زندگی است، باید پیش از فرا رسیدن دوران ضعف و پیری، کار و تلاش لازم را داشت.
و برای روزگار ضعف پیری و کهنسالی زاد و توشه‌ای فراهم کرد و فرصتهای طلائی دوران نوجوانی و جوانی را بیهوده از دست نداد که فرمود:
قال علی علیه‌السلام: «العمل العمل، ثم النهایه النهایه؟!»
(عمل کنید، عمل کنید، سپس آینده‌نگر باشید).خطبه‌ی 13/176 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.
اگر دوران متفاوت زندگی را درست بشناسم، و در هر مرحله از کودکی و نوجوانی و جوانی و کهنسالی، تلاش متناسب با همان مرحله را داشته و فرصتها را از دست ندهیم دچار تاسف و اندوه نمی‌شویم که در کهنسالی بگوئیم.
به پیری خاک بازیگاه طفلان می‌کنم بر سر
که شاید بشنوم ز آن خاک بوی نوجوانی را

در کودکی نسبت به ما می‌گفتند:
بچه است، کودک است، و دوران کودکی حساب و کتابی ندارد اما وقتی نوجوان وارد مرحله‌ی دیگری از زندگی شد.
و دوران کودکی را سپری کرد، انتظارات پدر و مادر، خویشاوندان و همسایگان بالا می‌رود. و از نوجوان توقع شخصیت و بزرگواری دارند.
از کارهای او ایراد می‌گیرند.
رفتار نوجوان را به محاسبه و ارزیابی می‌گذارند.
شاید برخی از نوجوانان فکر کنند که پدر و مادر آنها را دوست ندارند.
نه بلکه در این دوران زیبا آنها را بیشتر دوست دارند و از حضورشان شادند، اما چون میزان انتظارات بالا می‌رود، اعتراض و ایرادگیری نیز فرق می‌کند.

رعایت حقوق دیگران

باید نوجوانان نیز درست بیاندیشند.
قانونمند بازی کنند.
از کارهای بیهوده بپرهیزند و شخصیت اجتماعی خود را تقویت کنند که یکی از راههای آن، تنظیم روابط اجتماعی است.
یعنی بدون اجازه وارد اطاق پدر و مادر نشوند.
بدون اجازه، اسباب و وسائل دیگران را در اختیار نگیرند.
بدون هماهنگی، وارد اطاق یا منزل دیگران نشوند.
بدون اطلاع، دست در جیب پدر و مادر نکنند.
 قال علی علیه‌السلام:
«و ارض من الناس بما ترضاه لهم من نفسک»
(آنچه را که برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند). نامه‌ی 56 /31 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.

ضرورت هماهنگی با دیگران

برای تنظیم روابط اجتماعی، باید به حقوق دیگران احترام بگذارد، و با دوستان و همسایگان هماهنگ باشد، و آنگونه که دوست دارد مردم نسبت به او مهربان و اهل گذشت و نیکوکار باشند او نیز نسبت به دیگران نیکوکار باشد.
دختران نوجوان باید در خانه و خانواده، مشاور و کمک کار مادر باشند، و جای خالی او را بتوانند جبران کنند.
 قال علی علیه‌السلام:
«فلیکن امر الناس عندک فی الحق سواء»
(امور مردم در اجرای حق باید نزد تو مساوی باشد) .نامه‌ی 1/59 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.
دختران نوجوان اگر بر اساس معیارهای صحیح اخلاقی که امام معرفی فرمود، روابط خود را با دوستان، با پدر و مادر، با همسایگان تنظیم کنند
و کسی را نرنجانند.
و حقوق کسی را نادیده نگیرند.
و بدون هماهنگی و اجازه گرفتن دست به کاری نزنند.
و به شخصیت افراد احترام بگذارند.
می‌توانند بهترین، سالمترین رابطه‌ی انسانی، اخلاقی را با دوستان و دیگر افراد جامعه داشته باشند.

از نظر روانشناسی یکی از مسائل مهم نوجوانی شکل‌گیری شخصیت اوست، نوجوان آرام آرام با محیط خانه و مدرسه و مراکز فرهنگی، آشنائی خاصی پیدا کرده و نسبت به آنها احساس مسئولیت می‌کند.
خود را درک می‌کند و جایگاه مناسبی برای خود در نظر می‌گیرد.
در روابط اجتماعی برای خود احترام و شخصیتی قائل است.
دوست دارد مردم او را احترام کنند، و شخصیت او را بشناسد و متناسب با آگاهی و اندیشمندی او به او بنگرند
او را بستایند و مورد احترام قرار دهند که امام با توجه به همین مرحله‌ی حساس رهنمود می‌دهد:

حفظ شخصیت

قال علی علیه‌السلام:
«فاقیمو ا علی شانکم و الزموا طریقتکم»
(بر شخصیت و ارزش خود استوار باشید و راه خود را بروید). خطبه‌ی 6/132 نهج‌البلاغه المعجم المفهرس.
چون دوران نوجوانی یکی از دورانهای حساس شکل‌گیری شخصیت نوجوان است، از این رو توجه به حقوق دیگران، خواسته‌ها و نگرانیهای مردم بسیار ضروری است.

راه حفظ شخصیت

مردم جامعه دوستان و همسایگان، همانند ما می‌باشند، و چون ما محبت و خشم دارند
برخی از چیزها را دوست و بسیاری از سخن‌ها را دوست ندارند.
شخصیت اجتماعی انسان وقتی درست شکل می‌گیرد که متناسب با خواسته‌ها و کشش‌های درونی مردم رفتار کنیم و در پرهیز اجتماعی نیز دارای معیار سنجش صحیحی باشیم که فرمود:
قال علی علیه‌السلام:
«من ضمن بعرضه فلیدع المراء»
(کسی که بر آبرو و شخصیت خود نگران است باید از مجادله بپرهیزد). حکمت 362 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.

ارزش انسان به سرمایه‌ی فکر و اندیشه او است
و یکی از والاترین امتیاز انسان نسبت به دیگر پدیده‌ها داشتن فکر و عقل و اندیشه می‌باشد.

چون انسان می‌اندیشد، تصمیم می‌گیرد، می‌سازد، حرکت می‌کند و جهان را دگرگون می‌کند
چون می‌اندیشد می‌تواند انتخاب کند
که خدا آزادی و اختیار را به او بخشیده است

ارزش فکر کردن

چون دوراندیشی ارزش است و برای دوران نوجوانی یک ضرورت غیرقابل انکار می‌باشد
اما برای دوراندیشی به تقویت فکر و اندیشه نیازمندیم
باید فکر و عقل را پروراند، و درست فکر کردن را آموخت
و از اندیشه‌های پلید و ناروا پرهیز داشت تا به سلامت مراحل رشد را سپری کرد که امام در نهج‌البلاغه رهنمود داد:
قال علی علیه‌السلام:
«و الفکر مراه صافیه»
(فکر و اندیشه آئینه‌ای صاف است که واقعیتها را نشان می‌دهد) حکمت 5 نهج‌البلاغه المعجم المفهرس.
پس آگاهی، نتیجه‌ی دوراندیشی، و دوراندیشی حاصل درست فکر کردن است.

ره‌آورد فکر کردن

امام علیه‌السلام به همان مقدار که علم و آگاهی را به عنوان یک حقیقت ارزشمند مطرح می‌فرماید و ارزش فکر کردن را نیز تذکر می‌دهد:
قال علی علیه‌السلام:
«و لا علم کالتفکر»
(هیچ علم و دانشی همانند فکر کردن نیست.حکمت 3/113 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.
فراوانند کسانی که در کلاسهای آموزشی حضور دارند اما سودی به حالشان ندارد.

آنانکه می‌شنوند و پس از فراگیری علوم، پیرامون آن می‌اندیشند و درست فکر می‌کنند، موفق می‌شوند مراحل کمال را بپیمایند.

از حالات روانی ارزشمند نوجوان، «دوراندیشی» و تدبیر در امور است.
نوجوان فکر می‌کند، فراوان می‌اندیشد.
به آینده‌ی خود دقیق می‌شود.
می‌خواهد نقش خود را در خانواده بیابد، و جایگاه ارزشی خود را در جامعه پیدا کند
اگر پدران و مادران و دیگر مسئولان تربیتی نوجوان را چونان مشاور آگاه بدانند و در امور سیاسی و اجتماعی و نظامی، نوجوان را در صحبت‌ها و مشورت‌های خود دخالت دهند، روح دوراندیشی او تقویت می‌شود و می‌توان برای آینده خود و آینده کشور خود مفید و موثر باشد.

ره‌آورد دوراندیشی

قال علی علیه‌السلام: و العلماء باقون ما بقی الدهر
(دانشمندان جاودانه‌اند تا دنیا وجود دارد)حکمت 6 /147 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.
انسان با دوراندیشی می‌تواند تمام سرمایه‌های معنوی، عقل و علم و دانش خود را حساب شده بکار گیرد، و از همه‌ی خلاقیتهای خدادادی بهره‌مند شود.

ضرورت دوراندیشی

ما برای استفاده‌ی صحیح از نعمتهای خدادادی، و انتخاب درست راه و رسم زندگی، به دوراندیشی و تدبیر در امور زندگی فردی و اجتماعی نیازمندیم
باید زندگی گذشتگان را مطالعه کرد و در پیروزی یا شکست

آنها درست اندیشید، و علل موفقیت یا محرومیت آنان را به ارزیابی گذاشت که امام فرمود:
قال علی علیه‌السلام:
«و ثمره الحزم السلامه»
(ره‌آورد دوراندیشی و تدبیر، سلامت است).حکمت 181 نهج‌البلاغه المعجم‌المفهرس.
زیرا علل پیروزی یا شکست ملتها، می‌تواند درسهای عبرت خوبی برای آیندگان و ما باشد که گفته‌اند:
«گذشته چراغ راه آینده است»