در روایتی آمده که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «النَّاسُ نیَِامٌ فَإِذَا مَاتُوا انتَبِهُوا»، یعنی مردم در خواب اند پس زمانی که مردند، آگاه می شوند.

به تعبیر دیگر مردم در طول زندگی خود مانند کسی که خواب می بیند، گمان می کنند که آن چه برای شان پیش می آید از بیرون آنان است در حالی که وقتی از این خواب غفلت بیدار شدند و با مرگ اختیاری یا طبیعی به ادراک حقائق نائل آمدند، خواهند دید آن چه را که در این مدّت از بیرون خود می پنداشتند، خیالی بیش نبوده و تاکنون هر چه بود تمامی آن از منشئات نفس خودشان بوده است و «آن چه خود داشت ز بیگانه تمنّا می کرد».
و خواب ظاهری شبانه ی ما انسان ها، نمودی است از آن خوابی که ما در طول مدّت عمر خود در آنیم به تعبیر شیرین جناب مولوی:
آن سخن های چو مار و کژدمت
مار و کژدم گردد و گیرد دمت

بنابراین قیامت؛ ظهور معرفت شهودی انسان است که می بیند هر چه هست اوست و دارایی هایش؛ و تا حال نمی دانست که بر روی سفره ی خودش نشسته است، آن جاست که می بیند از اوّلین لحظه ی زندگی تا آخرین مرحله ی آن ظاهراً در معرفت فکری قدم می گرفت امّا با ظهور قیامت هر چه را که قبلاً یافته بود به معرفت شهودی می یابد و سفره ی دلش را می گشاید لذا «کُلَّمَا رُزِقُوا مِنهَا مِن ثَمَرَهٍ رِزقاً قَالُوا هَذَا الَّذِی رُزِقنَا مِن قَبلُ» (سوره ی بقره،آیه ی 26)

شرح رابطه ی علم و دین/ علاّمه حسن زاده ی آملی حفظه الله/ شارح: استاد صمدی آملی حفظه الله/ سؤال اوّل