خاکساری و تواضع، گوهری است که عارفان خودشناس و خداشناس آن را دارند.
برخورد متواضعانه با همنشینان و دوستان مایه عزت و سربلندی
و وسیله اي براي جذب دلها و محبت ديگران است .
رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ
در برخورد با مردم این ویژگی را داشت، نرم و متواضع و خاکی بود.
فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلين . آل عمران /159
پس به بركت رحمتى از جانب خداوند با آنها (امت خود) نرمخو شدى، و اگر بد خلق و سختدل بودى حتما از دورت پراكنده مىشدند. پس، از آنها درگذر و برايشان آمرزش طلب و در كارها با آنان مشورت نما، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن، كه بىترديد خداوند توكل كنندگان را دوست دارد.
تواضع، جلوه های مختلف دارد. نحوه نگاه، نحوه سخن گفتن، نوع راه رفتن، کیفیت غذا خوردن، شیوه نشستن و برخاستن، رفتار با دیگران، لباس پوشیدن و … همه و همه، هم می تواند متکبرانه باشد، هم متواضعانه.
وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما«وَ عبادُ الرَّحمن الذین یَمْشُونَ عَلَی الأَرضِ هَوْناً . فرقان/63
و بندگان (واقعى خداى) رحمان كسانىاند كه بر (روى) زمين با آرامش و فروتنى راه مىروند، و چون نادانان آنها را (به گفتار ناروا) طرف خطاب قرار دهند آنها سلام (سخنى مسالمتآميز و دور از خشونت) گويند.
از توصیه های لقمان حکیم به فرزندش یکی هم تواضع است:
وَ لَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لَا تَمْشِ فىِ الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يحُِبُّ كلَُّ مخُْتَالٍ فَخُور. لقمان/18
و روى خود را به نخوت از مردم برمگردان و در روى زمين با ناز و تكبّر راه مرو، كه خداوند هيچ متكبر خودپسند و فخرفروش را دوست ندارد.
وَ اقْصِدْ فىِ مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الحَْمِير. لقمان /19
و در رفتن و رفتار خود ميانهرو باش، و از صداى خود بكاه، كه بدترين صداها صداى خران است.
تواضع در گفتار و رفتار و نشست و برخاست و معاشرت و نگاه و سلام و … جوهره تهذیب شده انسان را آشکار می سازد.
انبیا و اولیای الهی، اخلاقشان تواضع و برخوردشان فروتنی بود.
