دوران جنینی «1» از مرحله لقاح تا مرحله به دنیا آمدن جنین را تشکیل می‌دهد. در این دوران، دگرگونی‌های مختلف و حوادث بسیاری برای مادر و جنین اتفاق می‌افتد که هر کدام مباحث بسیاری از علم پزشکی را در بر می‌گیرد و به ساعتها گفتگو و مطالعه نیاز دارد. این فصل از زندگی انسان، یکی از پر رمز و رازترین دورانهای هستی اوست که با وجود تکاپوی علم و فناوری، هنوز بسیاری از مسائل دوران جنینی، مبهم باقی مانده است.

آنچه اهمیت دارد شناخت انسان از خویش است، چنان که بارها رهبران دینی تأکید فرموده‌اند که ابتدا خویش را بشناسید، سپس خدای خویش را خواهید شناخت. بنابر نقل تاریخی در معبد آپولو (ollopA) در شهر دلفی (ihpleD) این حکم حک شده بود که «خود را بشناس.» «2»
قرآن کتابی است برای همه دورانها و در هر عصری مردم به اندازه فهم و درک خویش از آن بهره‌مند می‌شوند. در قرآن به ابتدای پیدایش انسان اشاره شده است و گفته شده که خلقت انسان از خاک بوده است. شاید در نگاه نخست، پذیرفتن و باور این موضوع کمی دشوار به نظر رسد، اما همان طور که می‌دانیم و بارها ثابت شده، کلام حق بدون پشتوانه مطرح نمی‌شود. برای قرآن بسیار آسان بود اگر می‌فرمود انسان را از گوشت و مانند آن به وجودآورده است، ولی با بیان آفرینش از خاک، فکر انسان را به تکاپو وا می‌دارد:
هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ طِینٍ. «3»
اوست خدایی که شما را از خاک آفرید.
آیا انسان که از مصالح پیچیده‌ای چون گوشت، خون، چربی، مو، استخوان، رگ و پی و جز آن تشکیل شده، منشأش از خاک است؟ با نگاهی دقیق به طبیعت و قوانین حاکم بر آن، درمی‌یابیم که میان اساس کار زندگی انسان و سایر موجودات کره خاکی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد؛ برای مثال، تابش نور خورشید بر روی زمین، سبب رشد و فتوسنتز گیاهان مختلف می‌شود و موجودات کوچک و بزرگ- مانند علفخواران- از آنها بهره‌مند می‌گردند. در مرحله بعد، موجودات گوشتخوار، با تغذیه از علفخواران به رشد و نمو و تکثیر خویش می‌پردازند. با مرگ موجودات علفخوار و گوشتخوار، موجودات ذره‌بینی بدن آنها را- بر روی زمین و یا زیر آن- تجزیه کرده، باعث غنی شدن خاک می‌شوند و دیگر بار رشد گیاهان و نباتات آغاز می‌شود.
در این چرخه زندگی مشاهده می‌شود که آنچه انسان از آن تغذیه می‌کند، از مواد گیاهی و نباتی چون میوه‌جات، سبزیجات، غلات، حبوبات گرفته، تا مواد پروتئینی و گوشت، همه به نوعی با خاک در ارتباط هستند. از این رو، تغذیه انسان از این فرآیند پیچیده، سبب رشد و نمو و آمادگی وی برای تولید نسل می‌شود. از نظر اسلام، آفرینش انسان دارای دو بعد است:
1. بعد مادی انسان که در قرآن بدان اشاره شده است:
الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلَقَهُ وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ. «4»
همان خدایی که هر چیزی را که آفریده است نیکو آفریده، و آفرینش انسان را از گل آغاز کرد.
2. بعد روحانی انسان که بعدی متفاوت است؛ چنانچه می‌فرماید:فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ. «5»
پس وقتی آن را درست کردم و از روح خود در آن دمیدم، پیش او به سجده در افتید.
قرآن کریم این اعتدال و تغییر و تحول در طول زمان را با لطافتی خاص بیان می‌فرماید:
وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ. «6»
و در حقیقت، انسان را از گلی خشک، از گلی سیاه و بدبو آفریدیم.
به گفته خواجه عبد اللّه انصاری: «چه زیان دارد این جوهر حرمت را که نهاد وی از گل بوده، چون کمال وی در دل نهاده و قیمت او از روی تربیت است نه از روی تربت.» «7»

 

پی نوشت:

(1) doirep suteF
(2) راهی به رهایی، مصطفی ملکیان، ص 211.
(3) انعام (6): 2.
(4) سجده (32): 7.
(5) حجر (15): 29.
(6) حجر (15): 26.
(7) تفسیر عرفانی قرآن، ج 2، ص 240.