عرفه؛ تنها اميد بخشايش

عرفات، نام منطقه وسيعى است ‏با مساحت ‏حدود 18 كيلومتر مربع در شرق مكه معظمه، اندكى متمايل به جنوب كه در ميان راه طائف و مكه قرار گرفته است. زائران بيت‏الله الحرام در روز عرفه - نهم ذى الحجه - از ظهر تا غروب در اين منطقه حضور دارند. در روايتي آمده است كه آدم و حوا (علیهم السلام) پس از هبوط از بهشت و آمدن به كره خاكى، در اين سرزمين همديگر را يافتند و به همين دليل، اين منطقه «عرفات‏» و اين روز«عرفه » نام گرفته است.(1)

عرفه، از عيدهاى بزرگ است، هر چند عيد ناميده نشده است و روزى است كه حق تعالى بندگان خويش را به عبادت و اطاعت ‏خود دعوت كرده، سفره جود و احسان خود را براى آنها گسترده است. شيطان در اين روز، از همه اوقات خوارتر و حقيرتر و خشمناك ‏تر است .

روايت ‏شده كه حضرت زين ‏العابدين عليه السلام در روز عرفه صداى فقيرى را شنيد كه از مردم كمك مى‏خواست . حضرت فرمود: واى بر تو! آيا دست نياز به سوى غير خدا دراز مى‏كنى؛ در حالى كه اميد مى‏رود در اين روز بچه هايى كه در شكم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهى قرار گيرند و سعادتمند گردند؟(2)

در روايتى از حضرت صادق عليه السلام آمده است: « كسى كه در ماه رمضان آمرزيده نگردد تا رمضان آينده آمرزيده نمى‏گردد؛ مگر اين كه روز عرفه را درك كند.»(3) به عبارت ديگر تنها اميد کساني که در ماه رمضان بخشيده نشده اند؛ روز عرفه مي باشد.

بهترين عمل در روز عرفه دعا است و در ميان روزهاى سال، اين روز براى دعا امتياز ويژه اى دارد. با توجه به ايام سال و مناسبت هاي مختلف در مي يابيم که براي دعا و مناجات هميشه شب، مورد نظر حضرت باريتعالي بوده است، مثل شب هاي قدر، شب نيمه شعبان و… و تنها روزي را که براي مناجات همگاني معرفي کرده اند؛ روز عرفه مي باشد.

روز عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در اين ميان، دعاى عرفه امام حسين عليه السلام داراى جايگاه ممتاز و ويژه است و در واقع، ناب ‏ترين و عميق‏ ترين معارف الهى و توحيدى در اين دعا، بر زبان سالار شهيدان عليه السلام جارى گشته است.

امام حسين عليه السلام در آخرين عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهى از خاندان و فرزندان و شيعيان، با نهايت ‏خاكسارى و خشوع از خيمه بيرون آمدند و در جانب چپ كوه ايستادند . امام (علیه السلام) چهره مبارك خود را به سوى كعبه گردانيد مانند مسكين نيازمندى كه غذا مى‏طلبد، دست‏ها را برابر صورت خود گرفت و دعايش را چنين آغاز كرد:

«الحمدلله الذى ليس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا كصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندى را سزاست كه چيزى قضايش را دور نمى‏سازد و از عطا و بخشش او جلوگيرى نمى‏كند و هيچ آفريننده اى آفرينش او را ندارد و او سخاوتمندى بى‏انتهاست.»

حضرت (علیه السلام) سپس به بيان گوشه اى از نعمت‏هاى بى پايان خداوند كه انسان را در تمام مراحل رشد و تكامل در برگرفته، مى‏پردازد و مهربانى مادران و دايه ها و مواظبت و پرستارى و دل ‏سوزى آنان را از الطاف و عنايت‏هاى خداوند مى‏شمرد؛ سپس به لزوم شكر نعمت‏هاى الهى اشاره مى‏كند و خود را از اداى يك شكر نيز عاجز و ناتوان مى‏بيند .

هر فرازى از اين دعا، دريچه اى از نور و توحيد و عشق و محبت‏ به خداوند را به سوى دل انسان مى‏گشايد و عبارات دعا و محتواى آن، نشان مى‏دهد كه امام حسين عليه السلام در حال اين دعا دائم از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به يك سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستى و نفوذ علم و قدرت و حيات او را بر تك تك ذرات و موجودات عالم مشاهده مى‏نمايد و آن چه را كه ديده، بر زبان آورده است .

امام حسين عليه السلام مى‏خواهد با اين نيايش، انسان و خدا را بشناساند و نزديكى آن را به هم بنمايد . او با اين نيايش، منطقى‏ترين و واقعى‏ترين رابطه انسان با خداوند را توضيح مى‏دهد .

دعاى عرفه سيدالشهدا (علیه السلام) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آميزه اى از شور و عشق و محبت و معرفت ‏به ذات پاك خداوند است . در فرازهاى اين دعا، امام حسين (علیه السلام) با خداوند چنين عاشقانه زمزمه مى‏كند:

خداوندا! اجازه فرما تا دمى چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتى از اقيانوس جان، نثار بارگاهت نمايم . خيال دورى راه تا درگاه جمالت ‏خسته و فرسوده ام كرده است:

از گل آدم شنيدم بوى تو
ره ها پيموده ام تا كوى تو

خدايا! موجوداتى كه در هستى خود نيازمند تو هستند، چگونه مى‏توانند راهنماى من به سوى تو باشند؟

پروردگارا! آيا حقيقتى غير از تو آن روشنايى را دارد كه بتواند تو را بر من آشكار سازد؟ كى از نظر، غايب و پنهان بوده اى كه نيازمند راهنمايى به سوى خود باشى و چه وقت از من دور بوده اى تا نمودهاى جهان مرا به تو برساند؟

همه عالم به نور توست پيدا
كجا گردى تو از عالم هويدا؟

خدايا! روشنايى جمال و جلالت در جهان هستى آشكارتر از هر چيز است و وجود تو خفا و پوشيدگى ندارد تا چراغى سر راه بگيرم و بارگاه ربوبى تو را جست و جو نمايم و يا دليلى را راهنماى خود به سوى تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دليل و راهنما، تويى .

خداى من! چشمى كه تو را بر خود نگهبان و مراقب نبيند، كور و فرو بسته باد و بنده اى كه از متاع محبت تو بى بهره باشد، سرمايه باخته و ورشكسته باد .

ديده اى كان چهره روشن نبيند كور باد
خاطرى كز توست ‏خالى، تيره و بى نور باد

امام حسين عليه السلام با اين دعا، روحى تازه به كالبد عرفات دميد و اين نغمه خوش آسمانى و آواى دل‏انگيز ملكوتى را تا ابد در سينه سيناى عرفات به يادگار گذاشت .

از صداى سخن عشق نديدم خوش‏تر
يادگارى كه در اين گنبد دوار بماند

صحراى عرفات كالبد و جسم امام حسين عليه السلام روح آن است و به همين دليل حق تعالى، در روز عرفه پيش از آن كه به اهل موقف عرفات نظر لطف نمايد، به زائران قبر پاك حسين عليه السلام(4) نظر رحمت مى‏افكند .(5)

پى نوشت ها:
1 . رسول جعفريان، آثار اسلامى مكه و مدينه، نشر مشعر .

2 . مفاتيح الجنان، اعمال روز عرفه .

3 . همان، فضيلت ماه مبارك رمضان .

4 . مفاتيح الجنان، زيارت امام حسين (علیه السلام) در روز عرفه .

5 . در اين مقاله از كتاب نيايش حسين (علیه السلام) تاليف علامه فقيد محمدتقى جعفرى، استفاده فراوان شده است .

برای شنیدن صوت اعمال شب و روز نهم ماه ذی الحجه (روز عرفه) و دعای مخصوص این ایام «اللهم یا شاهد كل نجوی و موضع كل شكوی»به آدرس زیر رجوع کنید 

<iframe src=’http://www.tebyan.net/videoplayer.aspx?MusicID=35404′ allowFullScreen="true” webkitallowfullscreen="true” mozallowfullscreen="true” height="270″ width="480″ ></iframe>

روز عرفه روزی است بسیار ارجمند و ویژه دعا و نیایش. در روایات بسیار سفارش شده که انسان در روز عرفه در کربلا و در کنار قبر امام حسین علیه السلام باشد. امام صادق علیه السلام می‎فرماید: “در روز عرفه خداوند نخست بر زائران مزار حسین علیه السلام جلوه می‎کند، نیازهایشان را برمی‎آورد، گناهانشان را می‎بخشاید و … و سپس بر گردآمدگان عرفات جلوه می‎نماید.”

می‎گویند در حج واجب چون حتما” امام زمان در حج حضور دارند خیلی از حجاج اگر چشم بصیرت داشته باشند حضرت را می‎بینند.

ولی آقا ما که لیاقت نداریم به سفر حج مشرف بشیم تا شاید در صحرای عرفات خاک زیر پایتان باشیم و از انفاس پر ثمرتان بهره‎مند شویم .

مولا ما که لیاقت نداریم در حرم امامان حضرت حسین علیه السلام باشیم، در کنار ضریح شش گوشه ارباب، در کنار گودال قتلگاه باشیم و دعای عرفات بخوانیم.

ولی از همین راه دور تو را صدا می‎زنم، می‎دانم که می‎شنوی، می‎دانم که مرا می‎بینی، می‎دانم وقتی گناه می‎کنم از من رو برمی‎گردونی تا مرا نبینی … .

ولی من یک دلخوشی دارم، من شیعه هستم و شما اهل کرامت اگر اسمی از مولا علی ببرم حتما” برمی‎گردید و منو نگاه می‎کنید … .

می‎خواهم در ابری‎ترین لحظه‎ها فریاد بزنم و از باران عرفه سیراب شوم. دوباره کبوترهای دل با خاک عرفات تیمم می‎کنند. نمی‎دانم هرچه هست من زائر کوی حسینم، می‎خواهم با زمزمه‎های حسینی در صحرای عرفات، مُحرم درگاه خدا شوم .

بشر و بشیر پسران غالب اسدی روایت کرده‎اند که عصر روز عرفه در عرفات در خدمت امام حسین علیه السلام بودیم که آن حضرت با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان خود از خیمه بیرون آمدند و با کمال تضرع و خشوع به دامنه کوه رحمت روی آوردند و در سمت چپ کوه ایستادند و به جانب کعبه روی گردانیدند و دست‎ها را مقابل صورت مبارک برداشتند و این دعا را خواندند.

دعای عرفه از مشهورترین دعاهاست كه شامل مضامین عارفانه‎ای چون شناخت پروردگار و تضرع به درگاه لایزال اوست.

راویان گویند: در پایان دعا و ذکر یا رب، یا رب آن حضرت چنان حاضران را تحت تاثیر قرار داده بود که از دعا کردن برای خودشان به آمین گفتن به دعای امام حسین علیه السلام بسنده کردند و صدای گریه مردم صحرای عرفات را پر کرده بود تا این که آفتاب غروب کرد و به سوی مشعر الحرام رفتند.

در روایت کفعمی دعای عرفه با جمله: و انت علی کل شیء قدیر. یا رب، یارب یا رب پایان یافته است. اما به نقل از سید بن طاووس در اقبال، دعای عرفه پس از آن با جمله: الهی انا الفقیر فی غنای فکیف لا اکون فقیرا فی فقری، ادامه می‎یابد. خاتمه دعا چنین است: و انت الرقیب الحاضر انک علی کل شیء قدیر و الحمدلله وحده.

دعای عرفه شامل مطالب بسیاری است که گزیده فهرست آنها چنین است: شناخت خداوند و بیان صفات الهی و تجدید عهد و پیمان با پروردگار و شناخت پیامبران و تحکیم ارتباط با آنها و توجه به آخرت و اظهار عقیده قلبی. سیر اندیشه در آفاق جهان و یادآوری نعمت‎ها بی‎کران الهی بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آن نعمت‎ها و عنایت‎ها که از آغاز وجود و تکوین آدمی تا آخر عمر پیوسته به او افاضه می‎شود.

تضرع به درگاه خداوند و اقرار به گناهان و توبه و انابه و درخواست عفو و روی آوردن به صفات پسندیده و اعمال خیر. درخواست حوایج که با درود و صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله شروع می‎شود. سپس تقاضای عفو، نور هدایت، رحمت، عافیت، برکت، وسعت روزی و پاداش اخروی برخی از دانشوران به شرح و یا ترجمه این دعای شریف پرداخته‎اند. از جمله: مظهر الغرائب سید خلف الدین حیدر مشعشعی موسوی حویزی، معاصر شیخ بهایی ( م ، 103 ق )، این شرح را مولف آن پس از خاموشی دیده سر و روشن‎تر شدن چشم دل تدوین كرده است و شرح دعای عرفه اثر شیخ محمد علی بن شیخ ابوطالب زاهدی جبلانی اصفهانی ( م 1181 ق)، نیایش حسین علیه السلام تالیف استاد محمد تقی جعفری.

شایان ذکر است که غیر از دعای امام حسین علیه السلام برای روز عرفه دعاهای دیگری نیز از سایر ائمه اطهار علیهم السلام روایت شده است که در کتب دعا به تفصیل آمده است. شیخ صدوق کتابی تحت عنوان ادعیه الموقف و یا دعا الموقف تالیف کرده است، مشهورترین دعاهای روز عرفه پس از دعای امام حسین علیه السلام دعای فرزند گرامیش حضرت امام زین العابدین علیه السلام است که در صحیفه سجادیه آمده است. مراجع عظام تقلید در مناسک حج هر دو دعا را نقل کرده‎اند.

منبع:

دایرة المعارف تشیع، جلد هفتم، صص 529 و 530.

یکی از درباریان به حاکم سامرا گزارش داد که حضرت مهدی وکلایی دارد که اموال علاقه‌مندان را برایش جمع‌آوری می‌کنند و نام بعضی از وکلا را نیز فاش ساخت. این خبر را به اطلاع عبیدالله بن سلیمان، وزیر وقت خلیفه، نیز رسانید، و او تصمیم جدی به دستگیری وکلا گرفت؛ اما سلطان پیشنهاد کرد برای شناسایی خود حضرت، افرادی را بطور ناشناس به همراه مقداری از اموال به نزد وکلای حضرت بفرستند و هر کدام از آنها که مالی را پذیرفت دستگیرش کنند و از این جایگاه امام را مکشوف سازند. (به دنبال این تصمیم سلطان، از ناحیه مقدسه از همه وکلا خواسته شد که تا اطلاع بعدی از احدی مالی دریافت نکنند و نسبت به وکالت خود و ارتباطشان با حضرت، اظهار بی‌اطلاعی کنند. یکی از همان جاسوسان به سراغ محمد بن احمد (یکی از وکلای ناحیه) رفت و اظهار داشت که: من اموالی دارم، می‌خواهم آنها را به حضرت برسانم. محمد به او گفت: اشتباه گرفته‌ای، من از سخنان تو چیزی سر در نمی‌آورم و چنین کسی را هم نمی‌شناسم. هر چه آن مرد مرموز اصرار ورزید و از هر دری که وارد شد، محمد تجاهل کرد و اجازه نداد حیله او کار افتد.(1)

به هر حال با صدور این دستور از ناحیه مقدسه و زیرکی وکلای آن بزرگوار، نقشه دیگری از دشمنان حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه نقش بر آب شد.

اِذا قامَ قائمِنا وَضعَ ‌اللهُ یَدهُ عَلی رُوسِ العِبادِ فَجمعَ بِها عُقُولَهم وَ کَمُلَت بِهِ اَحلامُهُم.(2)

آنگاه که قائم ما قیام کند خداوند دست (رحمت) خویش را بر سر بندگان می‌نهد و بدین وسیله عقل‌های آنان کامل می‌شود و همه انسان‌ها به حد رشد می‌رسند.
امام باقر علیه السلام

پی‌نوشت‌ها:

1- اصول کافی، ج1، ص 525.

2- منتخب‌الاثر، ص 483.

امام خمینی(رحمه الله علیه ) ضمن سخنانی انتظار را معنا كرده و در مورد نحوه انتظار می‌فرماید:

ما منتظران مقدم مبارکش، مکلف هستیم تا با تمام توان کوشش کنیم تا قانون عدل الهی را در این کشور ولی عصر علیه السلام حاکم کنیم و از تفرقه و نفاق و دغل‏بازی بپرهیزیم و رضای خداوند متعال را در نظر بگیریم. (1)

برای این ‏که گسترش بدهند عدالت را . برای این ‏که حکومت را تقویت کنند. برای این ‏که ان شاءالله، اسلام را به آن طور که هست، در این مملکت پیاده کنیم و مسلمین جهان نیز اسلام را در ممالک خودشان پیاده کنند و دنیا، دنیای اسلام باشد و زور و ظلم و جور از دنیا برطرف بشود و مقدمه باشد برای ظهور ولی عصر ارواحنا له الفداء . (2)

این چیزی که ما در این وقت، در این عصر وظیفه داریم، این مهم است. همه انتظار داریم وجود مبارک ایشان را، لکن با انتظار تنها نمی‏شود. بلکه با وضعی که بسیاری دارند، انتظار نیست . (3)

فراهم کردن اسباب این است که کار را نزدیک بکنیم . کار را هم‏چو بکنیم که مهیا بشود عالم، برای آمدن حضرت علیه السلام . (4)

پی‌نوشت‌ها:

1- صحیفه‏ نور ، ج 15، ص 22 .

2- همان، ج 15، ص 170 .

3- همان، ج 19، ص 154 .

4- همان، ج 20، ص 199 .

محبّت در گرو توجه به نعمت یا خدمت است.
یاد نعمت‏هاى خدا، علاقه ما را به او زیاد مى‏كند، چه نعمت‏هاى عمومى و چه نعمت‏هاى خصوصى.
نعمت‏هاى عمومى از قبیل باد، باران، خورشید، كوه‏ها، گیاهان، خوردنى‏ها، آشامیدنى‏ها، همسر، فرزند، عقل، علم، زبان، چشم، گوش و سایر اعضا، نعمت شب و روز، خواب و بیدارى، آزادى و قدرت انتخاب و گرایش به خوبى‏ها و كمالات و تنفّر از بدى‏ها كه هر كدام از این نعمت‏ها نباشد، زندگى بشر فلج مى‏شود.
راستى، اگر آب دهان ما شور یا تلخ بود، چه مى‏كردیم؟
اگر خداوند نعمت خواب و حتى غلطیدن در خواب را دو سه روز از ما بگیرد چه مى‏كنیم؟
نعمت‏هاى خصوصى، امكانات و استعدادهایى است كه خداوند به هر یك از افراد بشر عطا كرده است و اگر انسان فكر كند مى‏بیند چه بسیار نعمت‏هایى كه در اختیار اوست و دیگران به دلایلى از آن محرومند.
آرى، فكر كردن در نعمت‏هاى الهى، انسان را عاشق خدا مى‏گرداند و قرآن به این امر سفارش كرده است. «فاذكروا آلاءَ اللّه»( سوره اعراف، آیه 69.)