عرفه؛ روزي بسان شب قدر
عرفه؛ تنها اميد بخشايش
عرفات، نام منطقه وسيعى است با مساحت حدود 18 كيلومتر مربع در شرق مكه معظمه، اندكى متمايل به جنوب كه در ميان راه طائف و مكه قرار گرفته است. زائران بيتالله الحرام در روز عرفه - نهم ذى الحجه - از ظهر تا غروب در اين منطقه حضور دارند. در روايتي آمده است كه آدم و حوا (علیهم السلام) پس از هبوط از بهشت و آمدن به كره خاكى، در اين سرزمين همديگر را يافتند و به همين دليل، اين منطقه «عرفات» و اين روز«عرفه » نام گرفته است.(1)
عرفه، از عيدهاى بزرگ است، هر چند عيد ناميده نشده است و روزى است كه حق تعالى بندگان خويش را به عبادت و اطاعت خود دعوت كرده، سفره جود و احسان خود را براى آنها گسترده است. شيطان در اين روز، از همه اوقات خوارتر و حقيرتر و خشمناك تر است .
روايت شده كه حضرت زين العابدين عليه السلام در روز عرفه صداى فقيرى را شنيد كه از مردم كمك مىخواست . حضرت فرمود: واى بر تو! آيا دست نياز به سوى غير خدا دراز مىكنى؛ در حالى كه اميد مىرود در اين روز بچه هايى كه در شكم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهى قرار گيرند و سعادتمند گردند؟(2)
در روايتى از حضرت صادق عليه السلام آمده است: « كسى كه در ماه رمضان آمرزيده نگردد تا رمضان آينده آمرزيده نمىگردد؛ مگر اين كه روز عرفه را درك كند.»(3) به عبارت ديگر تنها اميد کساني که در ماه رمضان بخشيده نشده اند؛ روز عرفه مي باشد.
بهترين عمل در روز عرفه دعا است و در ميان روزهاى سال، اين روز براى دعا امتياز ويژه اى دارد. با توجه به ايام سال و مناسبت هاي مختلف در مي يابيم که براي دعا و مناجات هميشه شب، مورد نظر حضرت باريتعالي بوده است، مثل شب هاي قدر، شب نيمه شعبان و… و تنها روزي را که براي مناجات همگاني معرفي کرده اند؛ روز عرفه مي باشد.
روز عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در اين ميان، دعاى عرفه امام حسين عليه السلام داراى جايگاه ممتاز و ويژه است و در واقع، ناب ترين و عميق ترين معارف الهى و توحيدى در اين دعا، بر زبان سالار شهيدان عليه السلام جارى گشته است.
امام حسين عليه السلام در آخرين عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهى از خاندان و فرزندان و شيعيان، با نهايت خاكسارى و خشوع از خيمه بيرون آمدند و در جانب چپ كوه ايستادند . امام (علیه السلام) چهره مبارك خود را به سوى كعبه گردانيد مانند مسكين نيازمندى كه غذا مىطلبد، دستها را برابر صورت خود گرفت و دعايش را چنين آغاز كرد:
«الحمدلله الذى ليس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا كصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندى را سزاست كه چيزى قضايش را دور نمىسازد و از عطا و بخشش او جلوگيرى نمىكند و هيچ آفريننده اى آفرينش او را ندارد و او سخاوتمندى بىانتهاست.»
حضرت (علیه السلام) سپس به بيان گوشه اى از نعمتهاى بى پايان خداوند كه انسان را در تمام مراحل رشد و تكامل در برگرفته، مىپردازد و مهربانى مادران و دايه ها و مواظبت و پرستارى و دل سوزى آنان را از الطاف و عنايتهاى خداوند مىشمرد؛ سپس به لزوم شكر نعمتهاى الهى اشاره مىكند و خود را از اداى يك شكر نيز عاجز و ناتوان مىبيند .
هر فرازى از اين دعا، دريچه اى از نور و توحيد و عشق و محبت به خداوند را به سوى دل انسان مىگشايد و عبارات دعا و محتواى آن، نشان مىدهد كه امام حسين عليه السلام در حال اين دعا دائم از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به يك سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستى و نفوذ علم و قدرت و حيات او را بر تك تك ذرات و موجودات عالم مشاهده مىنمايد و آن چه را كه ديده، بر زبان آورده است .
امام حسين عليه السلام مىخواهد با اين نيايش، انسان و خدا را بشناساند و نزديكى آن را به هم بنمايد . او با اين نيايش، منطقىترين و واقعىترين رابطه انسان با خداوند را توضيح مىدهد .
دعاى عرفه سيدالشهدا (علیه السلام) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آميزه اى از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاك خداوند است . در فرازهاى اين دعا، امام حسين (علیه السلام) با خداوند چنين عاشقانه زمزمه مىكند:
خداوندا! اجازه فرما تا دمى چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتى از اقيانوس جان، نثار بارگاهت نمايم . خيال دورى راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام كرده است:
از گل آدم شنيدم بوى تو
ره ها پيموده ام تا كوى تو
خدايا! موجوداتى كه در هستى خود نيازمند تو هستند، چگونه مىتوانند راهنماى من به سوى تو باشند؟
پروردگارا! آيا حقيقتى غير از تو آن روشنايى را دارد كه بتواند تو را بر من آشكار سازد؟ كى از نظر، غايب و پنهان بوده اى كه نيازمند راهنمايى به سوى خود باشى و چه وقت از من دور بوده اى تا نمودهاى جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پيدا
كجا گردى تو از عالم هويدا؟
خدايا! روشنايى جمال و جلالت در جهان هستى آشكارتر از هر چيز است و وجود تو خفا و پوشيدگى ندارد تا چراغى سر راه بگيرم و بارگاه ربوبى تو را جست و جو نمايم و يا دليلى را راهنماى خود به سوى تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دليل و راهنما، تويى .
خداى من! چشمى كه تو را بر خود نگهبان و مراقب نبيند، كور و فرو بسته باد و بنده اى كه از متاع محبت تو بى بهره باشد، سرمايه باخته و ورشكسته باد .
ديده اى كان چهره روشن نبيند كور باد
خاطرى كز توست خالى، تيره و بى نور باد
امام حسين عليه السلام با اين دعا، روحى تازه به كالبد عرفات دميد و اين نغمه خوش آسمانى و آواى دلانگيز ملكوتى را تا ابد در سينه سيناى عرفات به يادگار گذاشت .
از صداى سخن عشق نديدم خوشتر
يادگارى كه در اين گنبد دوار بماند
صحراى عرفات كالبد و جسم امام حسين عليه السلام روح آن است و به همين دليل حق تعالى، در روز عرفه پيش از آن كه به اهل موقف عرفات نظر لطف نمايد، به زائران قبر پاك حسين عليه السلام(4) نظر رحمت مىافكند .(5)
پى نوشت ها:
1 . رسول جعفريان، آثار اسلامى مكه و مدينه، نشر مشعر .
2 . مفاتيح الجنان، اعمال روز عرفه .
3 . همان، فضيلت ماه مبارك رمضان .
4 . مفاتيح الجنان، زيارت امام حسين (علیه السلام) در روز عرفه .
5 . در اين مقاله از كتاب نيايش حسين (علیه السلام) تاليف علامه فقيد محمدتقى جعفرى، استفاده فراوان شده است .
