امـامـت و ولایـت در اسـلام ، از پـایـه هاى اصلى اعتقادى و زیربناى زندگى سیاسى اجتماعىشهادت حضرت زهرا(س)تسلیت باد و فـرهـنـگى انسان به شمار مى آید.

مسلمانان با مذاهب مختلف و نظرات گوناگون ، در ضرورت امامت و رهبرى اتفاق نظر دارند. امّا ولایت در باور شیعه از جایگاه بلند و رفیعى برخوردار است تـا جـایـى كه از نماز، روزه ، حج و جهاد نیز برتر و بالاتر است . امام باقر(علیه السلام) در این باره مى فرماید:

“اسـلام بـر پـنـج چـیز پایه گذارى شده است ، بر نماز، زكات ، حج ، روزه و ولایت . زراره مى گوید: از امام (علیه السلام) سؤ ال كردم كدامیك از اینها برتر است ؟ فرمود: ولایت ! زیرا ولایت كلید همه آنهاست و والى ، دلیل و راهنماى آنهاست ."(1)

بـا تـوجه به روایات فوق ، ولایت و امامت را نمى توان باور یا حكمى جداگانه از احكام دینى دانـست ، بلكه بایدگفت تمامى دین به منزله جسم و ولایت روح آن است . دین بى ولایت دین نیست و انـسـان بـى ولایـت را نـمـى تـوان مـسـلمـان واقـعـى دانـسـت . بـر ایـن اسـاس ‍ اسـت كـه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود:

مَن ماتَ و لَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیتَةَ الجاهِلِیَةِ(2)

هر كس كه امام زمان خویش را نشناسد و بمیرد، به مرگ جاهلى از دنیا رفته است .


فاطمه (سلام الله علیها)  و ولایت

حضرت زهرا(سلام الله علیها)  ولایت و امامت را با تمام وجود درك كرده بود و نتیجه انحراف خلافت و امامت امت را بـه خـوبـى مـى دیـد. آن حـضـرت در خـطـبـه مـعـروف خـود بـه تـبـیـیـن جـایـگـاه رفـیـع اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مى پردازد و بیان مى دارد كه حكومت حق آنان است :

“شـما بندگان خدا! نگاهبانان حلال و حرام ، و حاملان دین و احكام ، و امانت داران حق و رسانندگان آن به خلقید. حقى را از خدا عهده دارید و عهدى را كه با او بسته اید بپذیرید. ما خاندان را در میان شما به خلافت گماشت ، و تاویل كتابُ الله را به عهده ما گذاشت . حـجـت هـاى آن آشـكـار اسـت ، و آنچه درباره ماست پدیدار و برهان آن روشن و از تاریكى گمان بكنار.(3)

حـضـرت زهـرا(سلام الله علیها)  پـس از تـبـیـیـن مـنـزلت و نـقـش مـحـورى اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در هدایت امت اسلامى و بیان احكام الهى ، به بحث درباره نظام امامت پرداخت و فرمود:

وَ جَعَلَ طاعَتَنا نِظاماً (لِلمِلَةِ) و امامتنا اءمناً مِنَ الفُرقَةِ وَ حُبَّنا عِزّاً لِلاِسْلامِ.(12)

خـداى متعال ، اطاعت ما اهل بیت را مایه نظام و انسجام ملت و امامت ما را ضامن وحدت و مانع افتراق و تشتت امت اسلامى و دوستى ما را مایه عزت اسلام قرار داد.(4)

حـضـرت فـاطـمـه (سلام الله علیها)  با بیان فوق اشاره عمیقى به نقش نظام امامت در ایجاد همبستگى در بین مـردم كـرده اسـت و در واقـع یـكـى از مـهـمـتـریـن اهـداف تشكیل حكومت در جوامع بشرى را كه همانا ایجاد و گسترش نظم و انضباط در جامعه و جلوگیرى از تشتت و نابسامانى در بین اجتماعات انسانى مى باشد را مورد توجه قرار داده است .

حـكـومت هاى پدیدار گشته در جوامع مختلف در طول تاریخ هر یك به گونه اى براى دستیابى بـه نـظـم و انـسـجـام تـلاش كـرده و در راه تحقق این هدف گام برداشته اند، اما تاكید فاطمه زهـرا(سلام الله علیها)  بـر ایـن نـكـتـه اسـت كـه اگـر امـامـت و رهـبـرى اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به عنوان محور اصلى حكومت در جامعه مورد توجه قرار گیرد، دستیابى به ثبات و انسجام اجتماعى و جلوگیرى از نابسامانى و افتراق كه در واقع از ابتدایى ترین و بـدیـهـى تـریـن وظـایـف حـكـومـت اسـت ، بـه بـهـتـریـن شـكـل آن تـامـیـن خـواهـد گـردیـد و زمـیـنـه بـراى تـحـقـق اهـداف مـهـمـتـرى كـه از تشكیل حكومت مورد انتظار است فراهم خواهد شد.

حضرت فاطمه زهرا (ع)

مـحـور دیـگـر سـخـن حـضـرت زهـرا(سلام الله علیها)  تـرسـیـم وضـعـیـت مـوجـود امـت اسـلامـى پـس از رسـول خـدا(صلی الله علیه و آله) اسـت كـه وجـود تـشـتت و تفرقه در بین مسلمانان و نابسامانى امور آنها پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) معلول روى گردانى آنها از اهل بیت و انحراف از سیستم حكومتى مبتنى بر امامت و ولایت است .

در واقـع از دیـدگـاه فـاطـمـه (سلام الله علیها) ، امـامـت تداوم و استمرار رسالت است و (امام)  در اداره امور مـسـلمـانـان و نـظـام اجـتـمـاعـى آنـان از هـمـان شـان و جـایـگـاهـى بـرخـوردار اسـت كـه (رسـول)  بـرخـوردار بـود. لذا اگـر دیـده مـى شـود كـه نـظـام خـلافـت پـس از رسـول خـدا(صلی الله علیه و آله) نـه تـنـها نتوانست نقش محورى رهبرى را در جامعه اسلامى حفظ كند، بلكه خود عـامـلى بـراى گـسـتـرش نـابـسـامانى گردید، بدین خاطر بود كه كسانى در مصدر امور قرار گرفتند كه فاقد صلاحیت رهبرى بودند و امام برحق را از حكومت و حق خود محروم ساخته بودند.

حـضـرت زهـرا(سلام الله علیها)  چون بر لزوم وجود امام معصوم در كنار قرآن براى هدایت انسانها اعتقاد داشت بـه مـبـارزه بـا حـاكـمـان غـاصـب پـرداخـت ؛ چـنـانـكـه آن حـضرت در خطابه آتشین خود در مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود:

شما با پیامبر محبوب و محمود خود پیمان بستید تا دین او را با دست خویش در جهان بگسترانید و جهان را بر محور این دین حنیف و شریف به گردش درآورید. قرآن را مى بینم كه به ظاهر آن احترام مى كنید. حقیقت این است كه در صفحات مقدس آن ، رازها و رمزها و خواندنى ها و شنیدنى هاى بـسـیـار وجـود دارد. امـا چـشـم به راه خطیب توانایى نشسته است كه راز پنهان بداند و رمز بسته بگشاید و خواندنى ها و شنیدنى ها را به جهانیان باز گوید.

از سـپـیـدى و سـیـاهـى ایـن كـتـاب ، كـجـا مـى تـوانـیـم راه بـه سـر مـنـزل مـقـصـود بریم ، تا دانشمندى روشنفكر و پرهیزكار، سپیدى را از سیاهى ها باز ننماید و شب را از روز امتیاز ندهد و نقاب ظلمت از چهره نور فرونكشد، ما همچنان حیرت زده و راه گم كرده خـواهـیـم مـاند، او همان دانشمند روشنگر و روشن بینى است كه گویا و بینا و شنواست . او كسى اسـت كـه آیات الهى را یكجا در پرده هاى سینه خویش پنهان ساخته است . و در نفس خود قرآنى بـزرگ و عـزیـز بـه وجـود آورده اسـت . او قـرآنـى گـویـا و شـنـوا و راه پیما و راهنماست . این گـنـجینه اسرار، كه اینجا و آنجا ذخایر گرانبهایش را گسترش دهد و تشنگان را به فرا خور خـویش سیراب كند همان پیشاهنگ سعادت و كاروان سالار ابدیت است . اوست كه پیروان خویش را به جانب مینوى جاویدان راهبرى خواهد كرد.(5)

درسـت هـمین ویژگی ها است كه زهرا(سلام الله علیها)  را به دفاع از على (علیه السلام) برمى انگیزاند. دفاع حضرت زهـرا(سلام الله علیها)  از امـیـر مـؤمـنـان نـسبت به زمامدارى جامعه اسلامى ، دفاع شخصى و خصوصى نبود، بلكه دفاع یك زن مسلمان متعهد و مسؤول از حق عظیمى بود كه غصب شده است .

فاطمه (سلام الله علیها)  چون حـق حـكـومـت را از آن عـلى (علیه السلام) و اهـل بـیـت پـیـامبر(صلی الله علیه و آله) مى دید به دفاع از آن حضرت پرداخت و هـشـدارهـاى خـود را مـتـوجـه كـسـانـى كـرد كـه بـا اقـدام نـابـخـردانـه خـود حـاصـل تـلاشـها و مجاهدت هاى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را به بازى گرفته اند و اعلام خطر با نویى رنـجـدیـده اسـت كـه بـا شـجـاعـتـى وصـف نـاشـدنـى و اسـتـقـامـتـى سـتـودنـى در مـقـابـل مـنـحـرفـان مـى ایستد و امت اسلامى را از آینده مبهم و تاریك كه با انحراف در رهبرى در انتظار آنان است بر حذر مى دارد.

پی نوشت ها:

1. اصول كافى ، ج 2 ، باب دعائم الاسلام ، ح 5 .

2. الذخیره فى علم الكلام ، ص 495 .

3. زندگانى فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  ، سید جعفر شهیدى ، ص 128 .

4. همان ، ص 129 .

۵. احتجاج طبرسى ، ج 1 ، ص 147 .