مهمانسـرای حضرت رضا(علیه السلام) با قدمتی طولانی، سال‌هاست که وظیفه‌ی پذیرایی از زائرین و میهمانان آن امام رئوف(علیه السلام ) را بر عهده دارد.
از مهمانسرای حضرت رضا(علیه السلام) در اسناد دوره‌ی صفویه، افشاریه و اوایل دوره‌ی قاجاریه، به‌عنوان «مطبخ معموره» یاد شده ‌است که از بخش‌های خونچه‌خانه، شربت‌خانه، خبازخانه، ادویه‌خانه تشکیل شده ‌بود و به مجموع آن‌ها گاهی کارخانه هم می‌گفتند. همچنین مترادف آن، اصطلاح «شیلان» نیز استفاده شده‌ است که از اوایل دوره‌ی ناصری با نام «کارخانه‌ی مبارکه» شناخته و معروف شد و این نام تا آخر دوره‌ی قاجار به‌کار می‌رفت.
این مهمانسرا در دوره‌ی پهلوی به مهمان‌خانه‌ی حضرتی تغییرنام یافت که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحت عنوان مهمانسرای حضرت رضا(علیه السلام) شناخته می‌شود. اسناد و شواهد نشان می‌دهند که قدمت پذیرایی از زائرین حضرت ثامن‌الائمه امام‌رضا(علیه السلام ) درمهمان‌خانه‌ی حضرت (مهمانسرا)، قبل از قرن 9ه.ق معمول بوده‌ است ولی در مدارکی که به‌دست آمده، از اوایل دوره‌ی صفویه به این طرف ثبت شده است.
مطبخ و مطعم مهمان‌خانه‌ی زوّاری، بعضی اوقات با مطبخ غذای خدمه‌ی آستان قدس رضوی توأم وگاهی از یکدیگر جدا بوده که به ‌نام‌های مهمان‌خانه‌ی زوّاری، آشپـزخانه‌ی حضرتی، کارخانه‌ی زوّاری و کارخانه‌ی خادمی هم نامیده می‌شده ‌است. از سال 1276ه.ق (1238ه.ش) مهمان‌خانه‌ی زوّاری (کارخانه‌ی زواری) در داخل بست بالاخیابان قرار داده‌ شد. بیشتر از یکصدسال مطبخ غذای خدمه، معروف به کارخانه‌ی خادمی در صحن آزادی واقع بود و مدخل ورودی آن در ایوان جنوبی این صحن قرار داشت که کارخانه (آشپزخانه) خراب و جزء ساختمان موزه و کتابخانه‌ی قدیم شد. از سال 1308ه.ش نیز کار آشپزخانه‌ی خادمی متوقف و به ‌محل مهمان‌خانه‌ی زوّاری، نقل مکان کرده و در یک‌جا قرار داده‌ شد.
با افزایش جمعیت و ساخت‌وسازهای مجموعه‌ی حرم مطهر، مهمانسرای فعلی در محل بست سفلای حرم مطهر به مساحت 850 متـرمربع و در سه طبقه بنا شد. مساحت طبقه‌ی زیرزمین، 661 متـرمربع، قسمت همکف، 681 متـرمربع، طبقه‌ی اول 621 مترمربع و نیم‌طبقه 369 مترمربع بود که در فاصله‌ی سال‌‎های 1356- 1353 در شبانه‌روز، بین 1500 - 2000 نفر در آن غذا صرف می‌نموده‌اند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، آستان قدس رضوی، در نهایت‌ِ سعی وتلاش و با توجه به رعایت غبطه‌ی وقف، صیانت از موقوفات را در دستور کاری خود قرار داده و درجهت تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی، در کنار اجرای برنامه‌های اقتصادی، فرهنگی و معنوی، نقش مهمی را در ارائه‌ی خدمات مطلوب به عاشقان و زائران بارگاه ملکوتی ثامن‌الائمه، حضرت رضا(علیه السلام) ارائه نموده‌ که دراین راستا، توجه و اهمیت ویژه‌ای به پذیرایی از زائرین و میهمانان حضرت رضا(علیه السلام) معطوف داشته‌است. درحال حاضر، روزانه به‌طور میانگین، 6 هزار زائر و سالیانه بیش از 2میلیون میهمان، از برکات سفره‌ی حضرت رضا(علیه السلام) متنعّم می‌شوند.

ساختار سازمانی فعلی
اداره‌ی مهمانسرای حضرت رضا(علیه السلام) به‌عنوان یک اداره‌ی مستقل، زیر نظر مجموعه‌ی معاونت محترم اماکن متبرکه و امور زائرین آستان قدس رضوی از دو بخشِ آشپزخانه و پذیرایی تشکیل شده ‌است که تعداد 44 نفر پرسنل رسمی و حدود 1210 نفر میزبان افتخاری در جهت خدمت به زائرین و مهمانان گرامی در آن انجام وظیفه می‌نمایند.
در اردیبهشت‌ماه 1389، ساختمان جدید مهمانسرا که زیربنای آن از 3 هزار 800 مترمربع به 100 هزار مترمربع افزایش یافته است، با حضور تولیت عظمای آستان قدس رضوی حضرت آیت‌الله واعظ طبسی مورد بهره‌برداری قرار‌گرفت. در ساختمان جدید، ظرفیت پذیرش میهمان از 6 هزار نفر به 18 هزار نفر افزایش یافته ‌است.

برنامه‌های فوق العاده و اجرای موقوفات:
- پذیرایی هرساله از مدعوین محترم و طلاب شرکت‌کننده در مراسم سالروز ولادت حضرت علی(علیه السلام ) در13 رجب از محل عواید موقوفه‌ی مرحوم «مکرم» در محل حسینیه‌ی امام‌رضا(علیه السلام)؛
- پذیرایی از مدعوین مراسم جشن میلاد امام‌ رضا(علیه السلام ) از محل عواید موقوفه‌ی «بانو کوچک‌آغا صنعی»؛
- پذیرایی از هیئت‌های مذهبی بعد از اجرای مراسم سوگواری در حرم مطهر از محل موقوفه‌ی «مهدی قلی خان قرایی» درشب‌های دهه‌ی آخر صفر در مهمانسرا؛
- پذیرایی از مدعوین موقوفه‌ی غراب در شب شهادت ولی نعمتمان امام رضا(علیه السلام ) در محل اداره‌ی مهمانسرا؛
- پذیرایی از شرکت‌کنندگان در مراسم عزاداری حضرت فاطمه(سلام الله علیها) (دهه فاطمیه) در محل حسینیه‌ی امام رضا(علیه السلام)؛
- پذیرایی از شرکت‌کنندگان در مراسم عزاداری دهه‌ی اول محرم در حسینیه‌ی امام‌رضا(علیه السلام)؛
- پذیرایی از شرکت‌کنندگان در مراسم عزاداری دهه‌ی آخر صفر در حسینیه‌ی امام رضا(علیه السلام)؛
- پذیرایی از معتکفین در ایام اعتکاف در مسجد گوهرشاد (افطاری و سحری)؛
- پذیرایی از مدعوین مراسم سالروز میلاد حضرت امام حسین(علیه السلام) در 3 شعبان در محل تالار اماکن متبرکه از محل عواید موقوفه‌ی مرحوم «صاحب دیوان شیرازی»؛
- پذیرایی از مدعوین مراسم میلاد امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در 15 شعبانِ هرسال، از عواید موقوفه‌ی مرحوم «حسین حجازی زنجانی» (حجارباشی) در محل تالار اماکن متبرکه؛
- پذیرایی از میهمانان تالار اماکن متبرکه در روز اول سال نو؛
- پذیرایی از مدعوین طرح اکرام رضوی به مدت 29 شب در ماه مبارک رمضان به‌صرف افطار در صحن هدایت؛
- پذیرایی از مدعوین دهه‌ی کرامت رضوی به‌صرف صبحانه، ناهار و شام؛
- پذیرایی از مدعوین دهه‌ی ولایت (عید غدیر و قربان) در وعده‌های صبحانه، ناهار و شام.

روش‌های توزیع دعوت‌نامه
1. توزیع دعوت‌نامه‌های مهمانسرای حضرت، همه‌روزه توسط نمایندگان آستان قدس رضوی در محل اسکان زائرین (هتل‌ها، زائرسراهای ادارات مختلف، حسینیه‌ها، مهمان‌پذیرها، و ایام تعطیل مانند تابستان و عید در مدارس، پارک‌ها و کمپ‌های زائر).
2. خانواده‌های معزز شهدا، جانبازان، آزادگان و… جهت دریافت حواله، بایستی در ساعات اداری شخصاً با در دست داشتن کارت شناسایی به دفتر امور ایثارگران، واقع در بنیاد شهید استان خراسان رضوی بلوار شهید مدرس مراجعه نمایند.
3. دعوت‌نامه‌های زائرین غیر ایرانی، همه‌روزه در رواق مبارکه‌ی دارالرحمه توزیع می‌گردد.
4. زائرین محترمی که رسید نذورات دریافت نموده‌اند برای اخذ دعوت‌نامه‌ی مهمانسرا باید به دفتر نذورات، واقع در دوربرگردان نواب صفوی، جنب انتشارات آستان قدس رضوی مراجعه نمایند.
5. کاروان‌هایی که حکم بسیج و سپاه دارند می‌توانند به واحد اردویی سپاه واقع در خیابان آزادی 16 مراجعه نمایند.
6. کاروان‌هایی که حکم مأموریت از اداره‌ی مربوط دارند برای کسب اطلاعات بیشتر به دفتر خدمات، واقع در طبقه‌ی همکف ساختمان مدیریت رفاه مراجعه نمایند.
7. هیئت‌های مذهبی با در دست داشتن نامه‌ی تبلیغات اسلامی شهرستان مربوط، به دفتر هیئت‌های مذهبی، واقع در ورودی باب‌الرضا(علیه السلام) مراجعه نمایند.