پنجاه و هفت سال بیشتر از دمیدن پنجمین ستاره تابان و پرتو درخشان آسمان اهل‌بیت عصمت علیهم‌السلام نگذشته بود که نور وجود مبارکشان به دست شب پرستان و تاریکی پسندان خاموش شد و روح بلند و بهشتی امام محمد باقر علیه‌السلام به اجداد طاهرینش پیوست و عالم خاک را در عزای خود به سوگ نشاند. این اندوه عظیم و حرمان جانسوز، بر همه پیروان و دوستداران آن امام همام تسلیت باد.
امام باقر (علیه‌السلام) دارای ملکات فاضله اخلاقی، دینی و علمی و همانند خورشیدی پر فروغ، بر سپهر دانش پرتو افکن بود به گونه‌ای که بیشترین حدیث از آن حضرت و فرزندشان است و این بزرگ ترین گواه در شخصیت علمی ایشان به شمار می رود. آن حضرت سر انجام توسط مامور هشام، در شهر مدینه به شهادت رسیدند و در بقیع دفن گردیدند.

باقر العلوم

امام محمد بن علی بن الحسین علیه‌السلام، پنجمین نور درخشان آسمان امامت و هدایت، ملقب به «باقر العلوم» بود. این لقب از آن جهت بود که امام محمد باقر علیه‌السلام، مجهولات و نادانسته‌های علم را می‌شکافت، تاریکی جهل را می‌درید، در دریای علم غوطه‌ور می‌شد، نور علم می‌پراکند و گهرهای فراوان از دریای جوشان علم به شیفتگان و پیروان خود می‌بخشید. بدین جهت او را «باقر العلوم»، یعنی شکافنده دریچه های علم می خواندند.

حدیث جابر

جابر بن عبدالله انصاری از صحابه وفادار حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله بود که خداوند تعالی او را عمری طولانی بخشیده بود. روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمودند: «ای جابر تو زنده خواهی ماند تا فرزندی از تبار مرا دیدار کنی که از فرزندان حسین علیه‌السلام است. نام او محمد است و او علم دین را از هم می‌شکافد؛ سپس او را باقر لقب می‌دهند. هر گاه او را دیدی، سلام مرا به او برسان.» جابر زنده ماند تا امام محمد باقر علیه‌السلام را در کودکی ملاقات نمود. پس سلام رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را به ایشان رسانید و گفت:«سوگند به خدای کعبه که این شمایل و خصال رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است که در تو می‌بینم». و به راستی امام محمد باقر علیه‌السلام در صورت و سیرت و در مکارمِ اخلاق بسیار به جد بزرگوارش شباهت داشت.

مکارم اخلاق امام

امام محمد باقر علیه‌السلام چونان اجداد بزرگوار خود، معدن مکارم اخلاق و صفات بسیار نیکو بود. او بسیار متواضع و فروتن بود. با این که خود برای امرار معاش خود، مشقت بسیار متحمل می‌شد، اما آنچه به دست می‌آورد، بی‌حساب می‌بخشید و احسان می‌کرد. آن امام معصوم، گاهِ عبادت بسیار می‌گریست و به درگاه خدا بسیار خاضع و هراسان بود. لبان مبارکش یکسره به ذکر مشغول بود و خانواده خود را بسیار به خواندن قرآن و گفتن ذکر ترغیب می نمود.

در پرتو کلام امام

در سالروز جانسوز شهادت پنجمین پیشوای شیعیان امام محمد باقر علیه‌السلام، امام راستی‌ها و نکویی‌ها، به کلام پر گهرش آتش اندوه دل را فرو می‌نشانیم و از پرتو نورش بهره می‌گیریم. این امام همام در باب مکارم اخلاق و صفات نیکوی انسانی در اسلام می‌فرمایند: «آن که راستگو و صادق باشد، عملش پاکیزه است. آن که نیت نیکو دارد، روزی‌اش زیاد می‌شود و آن که با خانواده‌اش خوش رفتار باشد، عمرش طولانی می‌شود.»

چگونگی شهادت

امام باقر(علیه السلام) پس از عمری تلاش در میدان بندگی خدا و احیای دین و ترویج علم و خدمات اجتماعی به جامعه اسلامی، در روز هفتم ماه ذو الحجه سال 114 رحلت کرد.

منابع روایی و تاریخی علت وفات آن حضرت را مسمومیت دانسته اند، مسمومیتی که دستهای حکومت امویان در آن دخیل بوده است.

از برخی روایات استفاده می شود که مسمومیت امام باقر(علیه السلام) به وسیله زین آغشته به سم، صورت گرفته است، به گونه ای که بدن آن گرامی از شدت تأثیر سم بسرعت متورم گردید و سبب شهادت آن حضرت شد. در این که چه فرد یا افرادی در این ماجرای خائنانه دست داشته اند، نقلهای روایی و تاریخی از اشخاص مختلفی نام برده اند.

بعضی از منابع، شخص هشام بن عبد الملک را عامل شهادت آن حضرت دانسته اند.

بخشی دیگر، ابراهیم بن ولید را وسیله مسمومیت معرفی کرده اند.

قبر نورانی حضرت باقر (علیه السلام)، در شهر مدینه در قبرستان بقیع قرار دارد. هر سال، حاجیان زیادی در این قبرستان، بر سر مزار چهار امام غریبی که آنجا دفن شده اند، حاضر می شوند. امام حسن مجتبی (علیه السلام)، امام سجاد (علیه السلام)، امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)، چهار امامی هستند که در کنار هم و در قبرستان بقیع دفن شده اند.