شادي و شادماني، دوري از افسردگي روحي، خمودي و خشونت اخلاقي و پژمردگي رواني را به همراه دارد اما در حد تعادل و به دور از افراط و تفريط مطلوب خواهد بود.

خنده اي که به صورت فرياد و با جلوه اي پرصدا باشد، افزون بر آثار زيانبار اجتماعي، در آموزه هاي آسماني نيز مطرود و ناپسند دانسته شده است .زيرا همراه با نوعي غفلت زيانبار و فراموشي ظلمت آور خواهد بود و انسان را دلداده خوشي هاي زودگذر دنيا و شيفته لذات بي مقدار مي نماياند.

سخن بیهوده گفتن یعنى تكلّم درباره چیزى كه نه فایده دنیوى دارد و نه سود اخروى . و پر گوئى و هرزه گوئى اعمّ از آن است . زیرا زیاده سخن گفتن شامل سخن بى فایده و سخن بیش از قدر حاجت نیز مى شود.
كسى كه مى تواند با یک كلمه مقصود خود را بگوید: اگر دو كلمه بگوید كلمه دوم زیادى است ، یعنى زیاده بر نیاز است ، و شكّى نیست كه سخنان بى فایده گفتن مذموم است اگرچه گناه و حرام نباشد.

ضد بیهوده گویى و زیاده و هرزه گویى خاموشى است یا سخنان سودمند گفتن خواه مربوط به دین باشد یا دنیا.

و در خصوص ترك سخنان بیهوده و زائد اخبارى وارد شده چنانكه از پیغمبر اكرم(صلى اللّه علیه و آله و سلم) روایت است:

” قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ” مِنْ حُسْنِ إِسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ الْكَلَامَ فِيمَا لَا يَعْنِيه”

رسول خدا صلي الله عليه و آله

مسلمان خوب كسى است كه از هر سخنى كه به كارش نيايد لب فرو بندد”

” امالى شيخ مفيد-ترجمه استادولى، متن، ص: 47 . نرم افزار گنجينه روايات نور”

سخنان بیهوده مگو، كه زائد است و از وِزر و آفت آن در امان نیستى و سخنان سودمند نیز مگو مگر آنكه بجا باشد، زیرا بسا هست كه كسى در امر مفیدى سخن مى گوید امّا نابجا و در غیر موقع آن و آنگاه به رنج مى افتد.

وَ الَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذَا مَرُّواْ بِاللَّغْوِ مَرُّواْ كِرَامًا.72 فرقان
و آنان كه به دروغ گواهى نمى‏دهند و در مجالس دروغ و غنا و فحش و غيره حضور نمي يابند، و چون به لغو و بيهوده‏اى عبور كنند بى‏اعتنا و بزرگوارانه مى‏گذرند.

:” وَ الَّذِينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ” اگر مراد از زور، دروغ باشد، تقدير كلام چنين مي ‏شود كه: بندگان رحمان آنهايى هستند كه شهادت به زور نمي ‏دهند،
و اگر مراد از زور لهو باطل از قبيل غناء و امثال آن باشد،  معنايش اين است كه: بندگان رحمان كسانى هستند كه درمجالس باطل حاضر نميشوند. از ميان اين دو احتمال، ذيل آيه با احتمال دومى مناسب‏تر است.
لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ در مجالس گناه و هرزگى و باطل حاضر نمى‏شوند، و بعضى گويند كه مقصود از (زور) غنا و خوانندگى است. و اين قول از دو سيّد بزرگوار، امام باقر و صادق عليهما السّلام روايت شده است‏.
وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً”
- كلمه” لغو” به معناى هر عمل و گفتارى است كه مورد اعتنا نباشد، و هيچ فايده‏اى كه غرض عقلا بر آن تعلق گيرد نداشته باشد، و به طورى كه گفته‏ اند: شامل تمامى گناهان مى‏شود. و مراد از” مرور به لغو” گذر كردن به اهل لغو است در حالى كه سر گرم لغو باشند.

و معناى آيه اين است كه: بندگان رحمان چون به اهل لغو مي ‏گذرند و آنان را سرگرم لغو مي بينند، از ايشان روى مى‏گردانند، و خود را پاكتر و منزه‏تر از آن مى‏دانند كه در جمع ايشان در آيند، و با ايشان اختلاط و همنشينى كنند.

************

لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فىِ أَيْمَانِكُمْ وَ لَاكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الْأَيْمَانَ…مائده/89
خداوند شما را به خاطر (شكستن) سوگندهاى لغو و بي قصدتان مؤاخذه نمى‏كند، و لكن شما را به خاطر (شكستن) سوگندهايى كه با اراده جدى خورده‏ ايد مؤ اخذه مي كند…

اين آيه دو مطلب را بيان مى‏كند :
يكى سوگند بدون قصد مثل و اللَّه و با للّه گفتن كه بعضى‏ها آن را تكيه كلام مى‏كنند و آن عقوبت و مؤاخذه ندارد . گر چه كار خوبى نيست ايضا سوگندهايى كه مطابق شرع نيست مثل اينكه كسى سوگند بخورد كه نخوابد و … سوگندهايى كه در شأن نزول آمده از اين قبيل بوده است و شكستن آنها ضرر نداشته است، نه اينكه سوگند بدون قصد بوده باشد .
ديگرى سوگندى كه از روى قصد بوده و انسان بخواهد با آن تكليفى براى خود بوجود آورد مثل اينكه سوگند مى‏خورد مرتب در نماز جماعت شركت كند يا مثلا سيگار نكشد، آن در صورت شكستن كفاره دارد بدين طريق:

وَ لكِنْ يُؤاخِذُكُمْ بِما عَقَّدْتُمُ الْأَيْمانَ يعنى مؤاخذه ميكند با آن قصد و نيتى كه سوگند را با آن مربوط كرده‏ايد (سوگند با قصد). البته اين مؤاخذه درصورت شكستن سوگند است مگر آنكه كفاره بدهد و يا كفاره همان مؤاخذه است .

خداوند شما را به خاطر سوگندهاى بيهوده و لغوتان مؤاخذه نمى‏كند، و لكن شما را به خاطر آنچه دل‏هايتان كسب كرده (قصد سوگند حقيقى داشته) مؤاخذه مى‏كند، و خداوند بسيار آمرزنده و بردبار است.

سوگندها را به دو قسم تقسيم ميكند:

سوگند مورد عفو و سوگند مورد مؤاخذه.
سوگند عفو آنست كه از روى عدم تفكر باشد و انسان از روى تصميم و ايجاد وظيفه بر آن تكيه نكند .
مانند : كلمه و اللَّه و باللّه كه ورد زبان بسيارى از انسانها است در تفسير برهان از حضرت صادق- صلوات اللَّه عليه- نقل شده: سوگند عفو آنست كه شخص لا و اللَّه و بلى و اللَّه بگويد بى‏آنكه بر چيزى تصميم بگيرد.

قسم دوم سوگندهايى است كه از روى قصد باشد مانند كسى كه به دروغ قسم مى‏خورد تا مال كسى را انكار كند و يا سوگند مى‏خورد كه سيگار نكشد و يا هر شب با وضو بخوابد مراد از «بما كسبت قلوبكم» همين است يعنى خدا شما را با آن تصميم و نظر كه از سوگند داريد مؤاخذه مى‏كند اگر سوگند شرعى باشد در صورت مخالفت و اگر سوگند خيانت باشد براى سوگند و خيانت مورد مؤاخذه خواهيد بود.

منظور از «سوگند لغو» چيست چهار قول گفته شده است.
1- مراد سوگندهايى است كه مردم روى عادت و بدون توجه به اينكه سوگند ميخورند بزبان ميرانند مانند كلمات: و اللَّه، نه و اللَّه و همين معنا از امام باقر و امام صادق عليهما السلام نقل شده است و قول شافعى نيز همين است.
2- مقصود اينست كه كسى به گمان و پندار اينكه سخن او راست است سوگند بخورد و بعد، بفهمد كه آنچه گفته و به صحت آن سوگند خورده، دروغ بوده است چنين شخصى بر اين سوگند دروغين خود عقاب نميشود كفاره‏اى بر او نيست و سوگند لغو همين است .(مجاهد قتاده و جمعى ديگر) و ابو حنيفه و يارانش همين قول را پذيرفته‏اند.
3- مقصود، سوگند كسى است كه از روى ناراحتى و غضب قسم ياد كرد كه در اين صورت خداوند بر شكستن و مخالفت اين قسم را مواخذه نميكند (ابن عباس- طاووس و سعيد بن جبير)» ولى سعيد بن جبير در اين صورت كفاره را لازم ميداند.
4- مسروق معتقد است كه هر سوگندى كه لازم الوفا: نباشد «سوگند لغو» و كفاره بر آن واجب نيست.
وَ لكِنْ يُؤاخِذُكُمْ بِما كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ …- (ولى بآنچه دل‏هايتان كسب كرده بازخواست ميكند).
مقصود از اينكه قلب و دل شما كسب كرده، همان نيت و تصميم است و در اين جا حذفى شده كه «من ايمانكم» از سوگندهايتان است.
وَ اللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ … خدا آمرزنده است و گناهان را مى‏پوشد و مى‏بخشد و حليم است كه در عقوبت شتاب و تعجيل نميكند.

**************

يَتَنَازَعُونَ فِيهَا كَأْسًا لَّا لَغْوٌ فِيهَا وَ لَا تَأْثِيم‏. 23طور
در آن‏جا جام (شراب) را كه در (آشاميدن) آن لغوگويى و گناهى نيست (به شوخى و محبت) از دست هم مى‏ستانند.
«لا لَغْوٌ فِيها وَ لا تَأْثِيمٌ»
كه در اثر نوشيدن اين شراب كارهاى زشت از آنان سر نميزند.
زيرا لغو به معنى كارهاى باطل است، و نيز كارهايى گناه باشد انجام نميدهند، همانگونه كه در دنيا به هنگام شراب خوردن مرتكب ميشوند، و تأثيم از ماده اثم، يعنى اين جام شراب آنان را صاحب گناه نخواهد ساخت.
از مجاهد نقل شده است يعنى: به خاطر نوشيدن اين شراب به يكديگر دشنام نخواهند داد، و نيز يكديگر را به گناه وادار نميكنند.

**************

لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَ لَا تَأْثِيمًا .25واقعه
در آن بهشت‏ها هرگز سخنى لغو و گناه‏آور نمي ‏شنوند.

در بهشت كسى لغو و تاثيم از ديگرى نمي شنود، و كسى نيست كه ايشان را به سخنى مخاطب سازد كه فايده‏اى بر آن مترتب نباشد، و كسى نيست كه ايشان را به گناهى نسبت دهد، چون در بهشت گناهى نيست.
بعضى از مفسرين كلمه تاثيم را تفسير كرده‏ اند به دروغ.

إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا.26
مگر سخن سلام (عليك) سلام (عليك)” إِلَّا قِيلًا سَلاماً سَلاماً” كلمه” سلاما” تكرار آن صرفا براى تاكيد وقوع آن است.
و معناى آيه اين است كه: اهل بهشت لغو و تاثيمى نمى‏شنوند، مگر سخنى كه سلام است و سلام.

ليكن ميشنوند قولى را كه سلام گفتن به يكديگر است، يا نمى‏شنوند مگر سلام دادن را، تكرار آن براى تداوم مى‏باشد. يعنى سلام بعد از سلام.

مراد از سلام، سلامت بودن است از هر ناملائمى، يا خدا تو را سلامت كند.

**************

لَّا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا  وَ لهَُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا .مريم/62
در آنجا جز سلام و درود (از فرشتگان و از يكديگر) هرگز كلامى لغو و باطل نمي ‏شنوند و براى آنها در آنجا روزيشان بامداد و شبانگاه (مهيّا) است.
همانطور كه در اين آيه بيان فرموده يكى از خصوصي ترين صفات بهشت آن است كه در آن لغوى شنيده نمى‏شود، و خداى تعالى به اين نعمت در چند جا منت نهاده‏ .
و كلمه” سلام” قريب المعناى با امن است .
و خلاصه‏ اش اين بود كه وقتى به كسى مى‏گويى تو از من در امانى معنايش اين است كه از من حركت و سخنى كه ناراحتت كند نخواهى ديد،
ولى وقتى به كسى مى‏گويى سلام من بر تو باد، معنايش اين است كه نه تنها چيزى كه ناراحتت كند نمى‏بينى، بلكه هر چه ميبينى چيزى خواهد بود كه ناراحتت نمي كند،
و اهل بهشت اين سلام را از ملائكه و از رفقاى بهشتى خود مى‏شنوند، هم چنان كه خداى تعالى از ملائكه حكايت كرده كه ميگويند” سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ”

سخن زايد و بي ‏فايده‏اى در بهشت نمي شنوند و اين هشدارى است بر اين كه دورى از لغو امر واجبى است، زيرا خداوند خانه بهشت را كه جز سلام كردن اهل بهشت به يكديگر و يا سلام دادن فرشتگان بر آنان، تكليفى ديگر وجود ندارد، از لغو منزّه ساخته، يعنى بر فرض اگر سلام كردن هم لغو باشد جز آن را در بهشت نمى‏شنوند.

إِلَّا سَلاماً در آن بهشت هرگز سخن لغوى نشنوند بلكه همه گفتارشان سلام است.

آنها هرگز در آنجا سخن لغو و بيهوده‏اى نمي شنوند” (لا يَسْمَعُونَ فِيها لَغْواً).
نه دروغى، نه دشنامى، نه تهمتى نه زخم زبانى، نه سخريه‏اى و نه حتى سخن بيهوده‏اى.
” تنها چيزى كه در آنجا مرتبا به گوش مى‏خورد سلام است” (إِلَّا سَلاماً).

سلام به معنى وسيع كلمه كه دلالت بر سلامت روح و فكر و زبان و رفتار و كردار بهشتيان دارد.
سلامى كه آن محيط را، بهشتى كرده و هر گونه اذيت و ايذاء از آن برچيده شده است.

سلامى كه نشانه يك محيط امن و امان، يك محيط مملو از صفا و صميميت و پاكى و تقوا و صلح و آرامش است.

نرم افزار جامع التفاسير شيعه

‏