امام محمد باقر علیه السلام :

                     بهترين چيزي را که دوست داريد درباره شما بگويند ، درباره مردم بگوييد .

بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 65، ص (152)

امام باقر بازمانده جریان کربلا است . او در حالی که کودکی 4ساله و خردسال بود، در جریان این حادثه به اسارت گرفته شد. دوران کودکی مصادف با آغاز حکومت ننگین یزید، تمامی حوادث کربلا را از به خاک و خون افتادن نزدیکان و یاران و آتش گرفتن خیمه ها و رنج اسارت و مقاومت و افشاگری های عمه و پدر خود در کوفه و شام را دیده و از او یک شخصیت مقاوم و صبور سیاستمدار زاهد عالم و آگاه به مسائل جامعه ساخت. 

حضرت سجاد (ع) و فرزند ارجمندش امام محمد باقر (ع) پس از واقعه جانگداز کربلا و ستم هاى بی سابقه آل ابوسفیان, که مردم به حقانیت اهل بیت عصمت (ع) توجه کردند, در اصلاح عقاید مردم به ویژه در مسأله امامت و رهبرى, که تنها شایسته امام معصوم است, سعى بلیغ کردند و معارف حقه اسلامى را در جهات مختلف به مردم تعلیم دادند; تا کار نشر فقه و احکام اسلام به جایى رسید که فرزند گرامى آن امام صادق (ع) دانشگاهى با چهار هزار شاگرد پایه گذارى نمود

امام محمد باقر (ع) وصیت میکند به فرزندش امام صادق(ع) که مقدارى از مال او را وقف کند, تا پس از مرگش, تا ده سال در ایام حج و در منى محل اجتماع حاجیها براى سنگ انداختن به شیطان (رمى جمرات) و قربانى کردن براى او محفل عزا اقامه کنند زیرا در دوره ای که ممنوعیت عزادری حاکم بود و بایستی حقایق را در پوشش عزا انجام میشد. توجه به موضوع و تعیین مکان, اهمیت بسیار دارد. به گفته علامه امینى این وصیت براى آن است که اجتماع بزرگ اسلامى, در آن مکان مقدس با پیشواى حق و رهبر دین آشنا شود و راه ارشاد در پیش گیرد, و از دیگران ببرد و به این پیشوایان بپیوندد, و این نهایت حرص بر هدایت مردم است و نجات دادن آنها از چنگال ستم و گمراهى .

شاگردان و اصحاب نزدیک

در مکتب امام شاگردانی نمونه و ممتاز پرورش یافتند :

‏1-ابان بن تغلب: او محضر سه امام - امام زین العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام - را درک نمود. ابان از شخصیت های علمی عصر خود بود و در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلط بسیاری داشت. والایی دانش ابان چنان بود که امام باقر ع به او فرمود: در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده، زیرا دوست دارم مردم، فردی چون تو را در میان شیعیان ما ببینند.‏

‏2- زراره: دانشمندان شیعه از میان شاگردان امام باقر و امام صادق ع شش تن را فقیه تر می شمرند که زراره یکی از آنهاست. امام صادق(ع) :اگر ” برید بن معویه “، ” ابوبصیر” ، ” محمد بن مسلم و زراره‎ ‎نبودند آثار پیامبر (معارف شیعه) از میان می رفت، آنان بر حلال و حرام خدا امین هستند. باز فرمود: برید، زراره، محمد بن مسلم و احول در زندگی و مرگ نزد من محبوب ترین مردمان هستند.‏

‏3- ‎کمیت اسدی: شاعری سرآمد بود و زبان گویایش در دفاع از اهل بیت (ع)، اشعاری پر مغز می سرود. اشعارش چنان کوبنده و رسواگر بود که پیوسته از طرف خلفای اموی تهدید به مرگ می شد‎.‎

‏4-محمد بن مسلم: فقیه اهل بیت و از یاران راستین امام باقر و امام صادق علیهما السلام بود. چنانکه گفته شد امام صادق (ع) او را یکی از آن چهار تن به شمار آورده که آثار پیامبر (ص) به وجودشان باقی است‎ . دیگر شاگردان آن حضرت شخصیت‌های بزرگی همچون محمد بن مسلم ، ابو بصیر، ولید بن معاویه عجلی ، جابر بن یزید، حمران بن اعین و هشام بن سالم بودند که از دریای علم آن حضرت بهره‌مند شدند. پیشوای ششم می‌فرماید: زراره ، ابوبصیر، محمد بن مسلم و ولید بن معاویه عجلی، مکتب ما و احادیث پدرم را زنده کردند و اگر این چهار نفر نبودند، کسی از تعالیم دین و مکتب پیامبر(ص) بهره‌ای نمی‌یافت.

هشام بن عبدالملک گرچه در شام می زیست ولی به هر وسیله ممکن حضرت را آزار می داد.
۱- روزی امام فرمود : هر کس بر هشام قیام کند، هشام او را خواهد کشت. سلطنت هشام بیست سال طول می کشد. اصحاب ناراحت شدند. امام فرمود: چرا اینقدر ناراحتید؟ وقتی که خدای عزوجل اراده کند سلطانی را هلاک گرداند، حرکت زمان و افلاک را سرعت می دهد و روزگارش به سرعت سر می‌آید. بعضی از اصحاب این سخن امام را به زید بن علی بن الحسین گفتند. اما زید که قصد قیام علیه هشام را داشت، از این سخن هراسی به دل راه نداد، چون آماده شهادت بود. گفت: من دیدم در نزد هشام به رسول خدا ص دشنام دادند و او چیزی نگفت و اعتراضی نکرد. به خدا قسم اگر هیچ یاوری نداشته باشم، و تنها خود و پسرم بمانم، باز هم بر او قیام می کنم و با او به جنگ می‌پردازم.