چشم، ظاهری کوچک و ظریف دارد؛ ولی همین عضو کوچک و حساس می تواند منشا تحولات و عبرت آموزی در انسان شده، راه کمال و سعادت را به او بنمایاند یا او را به ورطه هلاکت و شقاوت بکشاند؛ پس این خود انسان است که با توجّه به نوع نگاه و استفاده ای که از این نعمت خداوندی دارد، زمینه نیک بختی یا بدبختی را در دو جهان برای خود فراهم می آورد. دراین فصل به انواع نگاه هایی که می توان به وسیله چشم انجام داد، اشاره کرده و قابلیت های مثبت و منفی چشم را مورد بررسی قرار داده ایم.

الف- نگاه عبادت

بعضی از نگاه ها عبادت است و برای آن، اجر و پاداش نیز در نظرگرفته شده است؛ از جمله:
نگاه به آیات قرآن
رسول خدا(صلّی الله علیه و اله) فرمودند:
«النَّظَرُ الَی ا لْمُصْحَفِ عِبَادَةٌ»؛ 1 نگاه کردن به قرآن، عبادت محسوب می شود.
نگاه به کعبه
امام صادق (علیه السّلام)در روایتی فرمودند:
« هرکس به کعبه نگاه کند، یک حسنه برای او نوشته و ده گناه از او پاک می گردد.» 2
پیا مبر اسلام (صلّی الله علیه و اله) نیز فرموده اند: «نگریستن به کعبه عبادت است.»3
نگاه به چهره پدرو مادر

رسول خد(صلّی الله علیه و اله) فرمودند:
«النَّظَرُ الَی الْوالِدَیْنِ بِرَافـَةٍ وَ رَحْمـَةٍ عِبَادَةٌ؛4 نگاه کردن از روی مهر و محبت به چهره پدرو مادر، عبادت به شمار می آید.
امام صادق (علیه السّلام) نیز می فرمایند:
«النَّظَرُ الَی ا لْوالِدَیْنِ عِبَادَةٌ»؛5 نگاه کردن به والدین، عبادت است.
نگاه به چهره عالم
پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و اله) فرمودند:
«النَّظَرُ الی وَجْهِ الْعَالِمِ حُبَّا لَهُ عِبَادَةٌ»؛6 نگاه کردن از روی محبت به صورت عالم، دانشمند دینی، عبادت است.
حضرت علی( علیه السّلام) فرمودند: «نگاه کردن به عالم نزد خداوند، از یک سال اعتکاف درخانه خدا (کعبه) دو ست داشتنی تر و محبوب تر است. »7
نگاه به چهره فرزند
رسول اکرم (صلّی الله علیه و اله) فرمودند:
«نَظَرُ الْوَالِدِ الی وَلَدِهِ حُبَّا لَهُ عِبَادَةٌ»؛ نگاه محبت امیز پدرو مادر به صورت فرزندشان، عبادت است.
نگاه به چهره سادات
حسین بن خالد می گوید: امام رضا (علیه السّلام) فرمودند: «نگاه کردن به چهره ی ذریّه ما عبادت محسوب می شود.» عرض کردم: منظور شما، نگاه کردن به چهره پیشوایان وامامان از نسل شما است یا نگاه کردن به ساداتی که ذریّه ی پیامبر(صلّی الله علیه و اله) به شمارمی آیند؟
حضرت فرمودند:
«بَلِ النَّظَرُ الی جَمِیعِ ذُرِّیَـةِ النَّبِیِّ (صلّی الله علیه و اله) عِبَادَةٌ ما لَمْ یُفارِقُوا مِنْهَاجَهُ وَ لَمْ یَتَلَوَّثوا بِالْمَعَاصِی »؛8 نگاه کردن به همه ی کسانی که از ذریه و نسل پیامبر(صلّی الله علیه و اله) هستند عبادت است، به شرطی که این ذریه از راه، روش پیامبر(صلّی الله علیه و اله) رویگردان نباشند و خود را به گناه و معصیت آلوده نسازند.
نگاه به مظاهر قدرت خداوند
نگریستن به چیزهایی که قدرت و عظمت پروردگار را در دل ها زنده می کند (مانند: طبیعت، کوه، دریا و …)، از جمله نگاه هایی است که عبادت به شمار می آیند.
رسول خدا(صلّی الله علیه و اله) فرمودند:
«النَّظَرُ فی ثَلاثـَةِ اشْیَاءٍ عِبَادَةٌ النَّظَرُ فی وَجْهِ الْوالِدَیْنِ وَ فِی الْمُصْحَفِ وَ فِی الْبَحْرِ»؛9نگریستن به سه چیز عبادت است: نگاه کردن به پدر و مادر، به قرآن کر یم و نگاه کردن به دریا.
فنای دنیا و مرگ انسان ها یکی از مظاهر قدرت خداوند است؛ ازاین رو نگاه به چیزی که ما را به یاد مرگ می اندازد و باعث هشیاری ما می گردد عبادت است.
امام صادق (علیه السّلام) می فرماید:
«اگر انسان کفن خود را تهیه کند، هرگاه به ان نظر افکند به او اجر و پاداش داده می شود. »10
رسول خدا(صلّی الله علیه و اله) فرمودند: « نگاه کردن به چهره برادر دینی که به او در راه خدا محبت می ورزی، عبادت است.»11
همچنین فرمو دند: » نگاهی که فرد با ایمان از روی مهر و محبت به صورت برادر مؤمن خود می کند، عبادت است.»12
نگاه به چهره پیشوای عادل
رسول خدا(صلّی الله علیه و اله) فرمودند: «نگاه کردن به صورت پیشوای عادل، عبادت است.»13
نگاه به چهره همسر
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله) فرمودند:
«نَظَرُ الْمَرْاةِ الی زَوْجِهَا عِبَادَةٌ»؛14 نگاه زن به همسرش عبادت است.

ب- نگاه عبرت

انسان در دنیا با حوادث و اتفاقات گوناگونی روبه رو می شود که بسیاری از آنها جنبه تذکر و یادآوری نعمت ها و دقت بیشتر در استفاده از فرصت ها است؛ به عنوان مثال، فردی که صحنه های دلخراش یک تصادف، زلزله، طوفان، سیل و… را مشاهده می کند، به فکر فرو می رود که سبب بروز اینگونه مصائب وگرفتاری ها چیست و چه عواملی باعث گرفتاری و مصیبت زدگی آن مردم و دچار شدن به عذاب و عقاب الهی شده است؟! حضرت علی (علیه السّلام) یکی از ویژگی های فرد مومن را نگاه عبرت بین او می داند که به دنیا وگرفتاری های آن، به دیده عبرت آموزی و پندپذیری می نگرد.
ایشان می فرمایند:
«انَّمَا یَنْظُرُ الْمُؤْمِنُ الَی الدُّ نْیَا بِعَیْنِ الْاعْتِبَارِ»؛15همانا انسان با ایمان، با دیده عبرت به دنیا می نگرد.
همچنین می فرمایند: «گذر زمان و چرخش روزگار، عبرت های زیادی به انسان می آموزد.»16
آن حضرت ضمن اشاره به سرگذشت کاخ نشینان و ثروتمندان و اقوام گوناگونی که هرکدام برای خود جاه و مقامی داشتند و برای حفظ قدرت و حکومت خود حاضر می شدند به هر کاری- حتی کشتن اولیا و انبیا- دست بزنند، می فرمایند: «ولی با این همه، عاقبت دست اجل و چنگال مرگ، آنها را در رُبود و برای دیگران مایه عبرت و پند شدند. »17
مرگ، یکی از حوادث عبرت آموزی است که انسان همیشه با آن روبه رو می شود. انسان به طور دائم از مرگ دوستان، اقوام و خویشاوندان دور و نزدیک یا چهره های سرشناس عقلی، فرهنگی، سیاسی، نظامی، ورزشی، هنری و… با خبر می شود؛ ولی حتی به خود اجازه نمی دهد که فکر کند: شاید مرگ من هم نزدیک شده باشد و ممکن است دیر یا زود همین مراسم ها و مجلس ها برای من نیز برپا شود؛ زیرا زمان مرگ از مجهولاتی است که جز خداوند کسی از آن آگاهی ندارد.
حضرت علی (علیه السّلام) می فرمایند: »چه بسیار کسانی که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسیدند، چه بسیار کسانی که در آغاز شب بر آنان حسد می بردند، در پایان شب، عزاداران به سوگشان نشستند.»18
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) می فرمایند:« خانه ای نیست مگر این که ملک الموت روزی پنج بار به آن سر می زند و اگر اهل آن خانه عمرشان به پایان رسیده باشد، جان آنها را قبض می کند.»
 تا آنجا که می فرماید: «زمانی که میت را حمل میکنند، روح انسان بالای نعش خود در حرکت است و به آنان می گوید: »یا اهْلِی وَ یا وُلْدی لاتَلْعَبَنَّ بِکُمُ الدّنیا کَمَا لَعِبَتْ بِی »؛ ای اهل، عیال و فرزندان من! دنیا شما را نفریبد، از حال من عبرت بگیریدکه این همه زحمت کشیدم و حلال و حرام را مخلوط کردم و اکنون همه را گذاشته ام و دست خالی می روم و خود را آماده مرگ نکرده بودم، پس شما به فکر آخرت خود باشیدکه مرگ ناگهان سر می رسد. »فَاحْذرُوا مِنْ مِثْلِ ما نَزَلَ »؛ از آنچه بر من وارد شده است عبرت بگیرید و از دل بستن به دنیا حذرکنید.19
امام صا دق (علیه السّلام) فرمودند: «وقتی به تشییع جنازه ای رفتی، تصوْرکن که تشییع جنازه خود تو است و این تو هستی که (درون تابوت خوابیده ای و مردم تو را روی دست ها باگفتن اللّهُ اکْبَرُ، لا الهَ الَّا الهِک مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللّهِ) به سوی قبر و خانه ابدی می برند. وقتی از تشییع جنازه برمی گردی با خود فکرکن که از خداوند خواسته ای به تو مهلتی دوباره عطا کند تا گذشته خود را جبران کنی ؛ حال نگاه کن که از این به بعد چگونه عمل می کنی. »20
بر سنگ قبر پروین اعتصامی این شعر را- که سروده ی خود او است- حک کرده اند:
خاک دردیده بسی جانفرساست سنگ بر سینه بسی سنگین است بینداین بسترو عبرت گیرد هرکه راچشم حقیقت بین است
هرکه باشی و به هرجا برسی اخرین منزل هستی این است بنابراین انسان باید به اتفاقات و حوادثی که پیرامون او رخ می دهد به دیده عبرت و پند آموزی بنگرد و با تجربه اندوزی از آنها برای سعادت دنیا و آخرت خود تلاش کند.

ج- نگاه حسرت

بسیاری از افراد هستند که به زندگی و وضعیت افراد ثروتمند، با حسرت می نگرند و از این که خود دارای چنین مقام، جمال و کمالی نیستند، حسرت می خورند و همین احساس کمبود و ناشکری آنان باعث می شود که قصد کنند به هر طریق ممکن امکانات مادی خود را بیشترکنند و چه بسا در این راه از دین و آخرت خود بگذرند و زندگی چند روزه دنیایی را فدای لذت و عیش اخروی نمایند و این نیست مگر به خاطر نوع نگاه شان به زندگی دیگران.
این نوع نگاه که در حس حقارت، حسا دت، غرور و خودخواهی افراد ریشه دارد، به مرور زمان باعث ایجاد قساوت قلب می شود و انسان را از مسیر دین و دیانت جدا می سازد.
حضرت علی (علیه السّلام) می فرمایند: «از فرد عاقل تعجب می کنم که چرا به چیزی نظر می کند که نگاه کردن به آن، حسرت به دنبال خواهد داشت. »21

دـ- نگاه شهوت

 همان نگاهی است که انسان را به ورطه سقوط و نابودی می کشاند و تباهی دین و دنیا را برای او به ارمغان می آورد.

پی نوشت:

1.مستد رک الو سا ئل، ج 9، ص 153.
2.کافی، ج 4، ص 240.
3. وسا ئل الشیعه، ج 13، ص 263

4. میزان ا لحکمـة، ج 4، ص 3389؛ مستدرک ا لو سا ئل، ج 9، ص 53 1.
5. کافی، ج 5، ص 240، وسائل الشیعه، ج 13، ص 263.
6. مستد رک الوسا ئل، ج 9، ص 0152
7.همان؛ بحا رالا نوار، ج 1، ص 205.

8. وسائل الشیعه، ج12، ص 311.
9. میزان الحکمـة، ج4، ص328.
10. کافی، ج3، ص353؛ بحار،ج78،ص314. نگاه به چهره برادر دینی

11. میزان الحکمه، ج4، ص 3289.
12. مستدرک الوسائل، ج9، ص 152.
13. میزان الحکمه، ج4، ص 3289
14. لئالی الاخبار، ج3، ص 285.

15.نهج البلاغه، کلمات قصار شماره ی 367.
16.میزان الحکمه، ج3، ص180.
17.میزان الحکمه،ج3، ص 1808.
18.نهج البلاغه، کلمات قصار شماره ی 380.

19. سفینه البحار، ج9، ص 461.2.20- بحارالانوار، ج68، ص 266.
21.میزان الحکمـة، ج 3، ص 47 0 2.

منبع: کتاب مدیریت نگاه